Энэхүү зохиол нь 1334–1357 оны хооронд нэгэн хийдэд болсон үйл явдлуудыг өгүүлдэг. Энэ он жилүүд нь Католик сүм туйлын ихээр шашны мөн чанараас хөндийрч, улс төрийн шинж чанартай болсон Авиньоны папын үе (1309–1376)–тай давхацдаг. Ээдрээт цаг үеийн гэрч болсон ламтан Perfectus Belaslatinas өөрийн аж төрж буй хийдийнхээ эмгэнэлт түүхийг хожим латин хэлээр тэмдэглэн үлдээжээ. Abbatiae Ranae буюу "Мэлхий хийдийн түүх" хэмээх зохиолыг тэр бээр уран зохиолын өнгө аястайгаар өгүүлж, дотоод сэтгэлийн шаналал, нийгмийн эмгэнэлийг хослуулан бичсэн нь уншигч танд дундад зууны хийдийн амьдралын хүнд нөхцөл, лам хүний итгэл найдвар хэрхэн хугарч буйг мэдрүүлэх биз ээ. Одоо тэрхүү Мэлхий хийдэд өрнөсөн уйтай түүхийг сөхөн харцгаая.
“Хутга хоолойд тулахад бүх зүйл хожимдсон байв”
Беласлатинас хэмээх ламтан өөрийн номлон суудаг Мэлхий хийдэд аюулын харанхуй сүүдэр буусан тухай дурдсан байдаг. Олон ламыг мөрдөн шалгаж, заримыг нь “буруу номтон” хэмээн буруутгаж сүмээс хөөж, зарим нь баривчлагдан шоронд хоригдож байв. Ижил төрлийн хавчлагад өртөхгүйн тулд зарим лам сайн дураараа огцорч, хийдийг орхин явжээ. Харин хийдэд үлдсэн лам нар өөрсдийн үйлдэлдээ хянамгай байж, дуугүй болцгоон, бие биетэйгээ ч ярихаас эмээдэг болсон байна. Хийдүүд нь бие даасан бүтэцтэй боловч тодорхой хэмжээнд харьяалал, уялдаа холбоотой хийдүүд нэгдэж, шаталсан “тогтолцоо”-г бүрдүүлдэг. 1334 онд хийдүүдийн харьяалагддаг энэ тогтолцоонд эрх мэдлийн хуваарилалтын шинэчлэл хийгдсэн. Өдөр тутмын ажил, номлол, мөргөлдөө төвлөрсөн лам нар энэ өөрчлөлтөд төдийлөн ач холбогдол өгсөнгүй. Үнэндээ тэдний чихэнд хийдүүдэд таагүй явдал гарч байгаа тухай зарим мэдээлэл хүрсэн ч тэд үүнийг түр зуурын тохиолдол хэмээн бодож байжээ.
Гэвч нөхцөл байдал тэдний хүлээсэнчлэн өрнөхгүй. Түр зуурынх хэмээн эндүүрсэн байдал тогтмол төлөв болж хувирна. Лам нар энэ байдалд эсэргүүцэл үзүүлж чадалгүй, өдөр хоног өнгөрөх тусам тэдний дуугүй байдал улам бүр гүнзгийрнэ. Лам нарыг чимээгүй даруу төлөв болгохын тулд гурван арга хэрэглэгддэг. Нэгдүгээрт, бичсэн ном, заасан хичээлтэй нь холбоотойгоор сахилгын хэрэг үүсгэх явдал. Лам нарыг илчилсэн хүмүүсийн дунд шавь нар нь ч багтсан нь гунигтай юм. Хоёрдугаарт, дарамтад орсон ч дуугарахыг зүрхэлсэн лам нарыг үл бүтэх шалтгаан, нөхцөлөөр хийдээс хөөх.
Гуравдугаарт, лам нарт хамгийн хүнд ял тулгах бөгөөд шавь нарыг нь ч мөн хорих байв. Эцэст нь нэг буюу хэдэн ламд тохиолдсон зүйлс нь бусад бүх лам нарын сэтгэлд айдас төрүүлэхэд хангалттай байв. Айдас халдварт өвчин мэт тархан, хийд нам гүмд автах болно. Беласлатинас лам нар яагаад ийм амархан айж, дуугүй болсныг тайлбарлахдаа гурван шалтгаан дурддаг. Юуны өмнө, тэд хийддээ хэт итгэж найдсанаа анзаараагүй гэдгийг тодотгоно. Хоёрдугаарт, хувь хүний айдас болон энэ дэлхийн жаргалд хэтэрхий хамааралтай болсныг онцолно. Гуравдугаарт, лам нар эрхээ хамгаалахуй, тэмцэл, бусдын тэмцлийн өрнөлийг хүндлэн үздэггүй сэтгэлгээ нь энэ бүхний уг сурвалж гэдгийг цохон тэмдэглэсэн байна.
“Хугацаа өнгөрөхийн хэрээр, юу ч болсон бай, их зан, нэр төрөө хойш тавьж, хийдүүдээ хамгаалахын төлөө тэмцэх шаардлагатайг ойлгосон ч аль хэдийн хожимдсон байлаа. Бүх зүйл өнгөрсөн байв. Хутга хоолойд тулсан тэр үед, бидний дийлэнх нь айдсаас уу, эсвэл сэтгэл хөдлөл, сандралаас болов уу — ер дуугарч чадаагүй юм”
"Оньсон дүүгүүрээр шидэгдэн ирсэн лам нар"
Хийдүүдийн доройтол, мөхөл олон шалтгаантай байж болох ч Беласлатинас тэдгээрийн хамгийн эхний гол шалтгааныг “танил тал харгалзах хандлага” гэж тодорхойлдог. Шинэ лам нарыг сонгохдоо мэдлэг, чадвар бус харин төрөл садан, нутгийн ахан дүүс гэх мэт шалгуурыг илүүд үзэх болсон байна. Шинээр хийдэд хөл тавьж буй зарим лам нар бүр Судрыг унших хэмжээнд ч латин хэл мэддэггүй болох нь тогтоогдож байв. Өмнө нь хийдэд элсэхийн тулд латин хэлний шалгалтаас өндөр оноо авах, харин хичээл, ном заахын тулд нэмэлт шалгалт өгөх шаардлагатай байсан. Гэвч энэ шаардлагууд шинэ лам нарт хүндрэлтэй байгааг анзаарсан даруйд, латин хэлний онооны босгыг бууруулж, нэмэлт шалгалтыг бүрмөсөн халсан байна.
Бүх хийдүүдийг бүрэн хяналтдаа оруулахын тулд янз бүрийн арга хэрэглэгдэнэ. Шинэ удирдагч лам нар томилогдож, хийд доторх нэгжүүдийн тэргүүнээр тэдний таалалд нийцсэн хүмүүсийг тавьдаг. Олонхын хяналтыг авахын тулд хийдүүдийг шинээр томилсон лам нараар дүүргэж, өмнө нь оршин байсан нэр хүндтэй, эртний хийдүүдийг хоёр хуваан задалдаг. Захиргаадалд орохоос зайлсхийж буй хийдүүдийг хааж, огт шаардлагагүй газруудад шинэ хийдүүдийг нээдэг.
Орон нутагт шинээр байгуулагдсан хийдүүдэд ихээхэн нөөц хөрөнгө хуваарилна. Гэвч эдгээр хийдүүдэд шинжлэх ухаан, соёл урлаг огт хөгждөггүй. Учир нь эдгээр орон нутгийн хийдүүд хоёр үндсэн асуудалтай. Нэгдүгээрт — энд томилогдсон хүмүүс нь мэдлэг чадвараас ангид байдаг. Хоёрдугаарт — чөлөөтэй ярих, мэтгэлцэх орчин огт бүрэлдэж чаддаггүй. Нөгөө талаар, орон нутгаас төв рүү лам нарын урсгал нэмэгдэж байдаг. Эртний нэр хүнд бүхий хийдүүдэд гаднаас “оньсон дүүгүүрээр шидэгдсэн лам нараар” дүүрч эхэлсэн.
Энэ үйл явцын дунд олон лам нар эрх мэдэлд ямар их шунадаг нь ил болж эхэлсэн, залуу насандаа хийд доторх хамгийн сул дорой нь байсан зарим нь, эрх мэдлийн амтыг амссан даруйдаа түүнээс хагацаж чадахаа больдог. Гэвч зөвхөн тэд биш амжилтаар дүүрэн амьдралтай, үргэлж тэргүүн эгнээнд явж ирсэн лам нар ч мөн эрх мэдлийн өлсгөлөнг зогсолтгүй мэдэрч явдгийг илтгэнэ. Энэ бол хэзээ ч ханаж цаддаггүй өлсгөлөн юм. Хичээл болгондоо анги тэргүүлдэг байсан лам нарын эрх мэдэлд тэмүүлсэн халуун хүсэл нь, сул дорой хүмүүсийн ижил хүсэл тэмүүллээс ч илүү шаналал төрүүлдэг аж.
Беласлатинас хийдүүдийн тэргүүн ламыг томилох журам өөрчлөгдсөн явдлыг энэхүү институтийн доройтлын хамгийн чухал алхам хэмээн тодорхойлдог. Урьд нь хийдүүдийн харьяалагддаг дээд эрх мэдэл хүссэн хүнээ дур мэдэн томилох боломжгүй байв. Харин лам нар өөрсдийн дундаас нэр дэвшүүлсэн гурван хүний нэгийг эрх баригчид заавал сонгон томилох ёстой байжээ. Гэвч онцгой нэгэн зарлигаар энэ журам өөрчлөгдөж, эрх баригчид шууд томилгоо хийх бүрэн эрхтэй болж, хийдүүдийн тэргүүнээр хэнийг ч шууд тавих боломжтой болсон байна. Эрх баригчид хийдүүдийн эсэргүүцэлтэй шууд тулгарахгүйн тулд энэ томилгоог үе шаттайгаар хэрэгжүүлж эхэлжээ.
Эхний үе шатанд хийдүүдийн үйл ажиллагаанд шууд оролцохгүй мэт харагддаг. Гэвч эрх баригчидтай сайн харилцаатай хийдүүд санхүүгийн дэмжлэг авч, элдэв боломжуудаар дэмжигдэж эхэлдэг. Ингэснээр эрх баригчидтай эвтэй найртай байгчид урамшиж, харин бие даасан байдлаа хадгалахаар оролдогсод шахагдаж, шийтгэгдэнэ. Асуудлыг дотоодоос нь харж буй хүмүүс өөрчлөлт өрнөж байгааг анзаарна, харин гаднаас нь харагсад хийдүүдэд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт болж буйг анзаарахгүй өнгөрнө.
Хоёр дахь үе шатанд хийдүүдэд тэргүүнээр нь лам нарын хүсэж, сонгосон хүн биш, харин хийдийн дотроос гаралтай, бүгдэд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц хүмүүсийг томилж эхэлнэ. Ийнхүү эрх баригчид эдгээр найдвартай тэргүүн ламтнуудаар дамжуулан хийдүүдэд хяналтаа тогтоож, өөрсдийн талын лам нараар хийдүүдийг бэхжүүлэн дүүргэх болно. Мөн сөрөг байр суурьтай лам нарт холбогдуулан шалгалт, мөрдөн байцаалт эхлүүлснээр хийд доторх чөлөөт сэтгэлгээ, эрх чөлөөний илэрхийллийн уур амьсгалыг дарж эхэлдэг.
“Хийдийн зөрчиж үл болох зарчмууд”
Гурав дахь үе шатанд хийдүүдэд шууд эрх баригчдын үзэл бодол, чиг хандлагыг хуваалцдаг хүмүүсийг тэргүүнээр томилж эхэлнэ. Тэдний зарим нь өмнө нь эрх мэдлийн бүтэц дотор шууд ажиллаж байсан хүмүүс учраас өмнөх тэргүүнүүдтэй харьцуулахад илүү хаалттай, хатуужилтай байр суурьтайгаар хийдүүдийг удирдана. Хийдүүдийн дотор эдгээр тэргүүнүүдийг эсэргүүцэх нөхцөл бий болох боловч ихэнх лам нар энэ эсэргүүцлээ ил гаргахгүй, дотроо л тээж өнгөрөөнө. Эсэргүүцлээ ил гаргасан цөөн ламын дуу хоолой хангалтгүй хэвээр үлдэж, бодитой үр дүнд хүрч чадахгүй. Харин эсэргүүцсэн лам нарыг дуугүй болгох арга хэмжээг авна тэднийг мөрдөн шалгаж, үргэлжлүүлэн байр сууриа илэрхийлсэн тохиолдолд хийдээс хөөх хүртэл арга хэмжээ авдаг.
Дөрөв дэх шатанд хийдүүдэд бүрэн хэмжээнд эрх баригчдад шууд хамааралтай, хараат хүмүүсийг тэргүүнээр томилдог болно. Ийнхүү бие даасан шинжээ бүрэн алдсан хийдүүд эрх баригчдын удирдлагын хэрэгслийн нэгэн салшгүй хэсэг болон хувирна. Ихэвчлэн гаднаас ирсэн, мөн эрх баригчдын таашаадаг “тодорхой сургууль”-ийн төгсөгч эдгээр шинэ тэргүүнүүд өөрсдийгөө хийд болон лам нарт бус, зөвхөн өөрсдийг нь томилсон эрх мэдэлтнүүдийн өмнө л хариуцлага хүлээнэ гэж үздэг. Тэд энэ хандлагаа хийд доторх лам нарт байнга сануулж, үүргээ урам зоригоор бус сүрдүүлгээр хэрэгжүүлдэг аж.
“Хөрш хийдэд ажилладаг нэгэн ламын надад дамжуулснаар, тэр хийдэд шинээр томилогдсон тэргүүн лам томилогдсоноосоо хойш хэдхэн хоногийн дараа бүх лам нарыг цуглуулж, яг л шавь нарт хичээл зааж буй мэтээр, хийдийн хамгийн түрүүнд биелүүлэх ёстой үүрэг бол бидний “ordo”-г хамгаалах явдал гэдгийг, мөн хийд тодорхой “linea rubra”-тай байдаг бөгөөд тэрхүү “linea rubra”-г зөрчсөн хэнд ч, тэргүүн ламын хувьд, өршөөл үзүүлэхгүй хэмээн мэдэгдсэн гэнэ. Нэгэн лам “linea rubra” гэж яг юу болохыг асуухад тэр бидний linea rubra бол эрхэм caput ordinis-маань юм гэжээ.”
Беласлатинасын тэмдэглэснээр, энэхүү үйл явцын үе шат бүр нь дөрвөн жил үргэлжилсэн бөгөөд улмаар 16 жилийн дараа эрх мэдэл хийдүүд дээр бүрэн ноёрхлоо тогтоожээ. Шат бүрд томилогдсон тэргүүн лам нар дараагийн шатанд ч үүргээ үргэлжлүүлнэ хэмээн найдаж байсан ч, өөрсдөд нь оноосон үүргийг гүйцэтгэсний дараа тэд эрх баригчдын хүлээлгийн өрөөнд хуваарилагдана. Үе шат болгоны дараа өмнөх тэргүүнээсээ илүү ихээр эрх баригчдад хамааралтай лам нар залгамжлагдан томилогдоно. Ингэснээр хийдүүдийг алгуурхан, аажмаар дасгаж, шат дараалан эрх баригчдын удирдлага дор оруулсан байна.
“Сүүлчийн хийд”
1353 он болоход, бүхэл бүтэн улс даяар эрх баригчдын бүрэн захиргаанд шилжээгүй ганцхан хийд үлдсэн байв. Дэлхий даяарх лам нарын ажиллаж, нэр хүндтэйд тооцогддог энэхүү сонгомол хийдийг эрхшээлдээ оруулахын тулд эрх баригчдаас шинэ тэргүүн ламыг томилно. Гэвч хийдийн лам нар болон шавь нар нь уг томилгоог эрс эсэргүүцэж, хийдийн цэцэрлэгт олон нийтийн эсэргүүцлийн жагсаал өрнүүлнэ. Энэ Сүүлчийн хийдэд өөрийн уламжлал, үнэт зүйлсэд нь үл нийцэх хүн тэргүүнээр томилогдсон нь хийдүүдийн дунд ширүүн маргаан дэгдээв. Хачирхалтай нь, өмнө нь бусад хийдүүд нэг нэгээрээ бусдын эрх мэдэлд шилжиж байхад үл тоож байсан түмэн олон ч энэ удаад эсэргүүцэлд оролцож эхэлжээ.
“1353 онд, ordo маань доторх potestas ordinis өөрийн чиг баримжаатай тэргүүн ламыг нэгэн хийдэд томилсон үйл явдал нь шинэ зүйл мэт, зөвхөн энэ хийдийн хувьд тохиосон онцгой, ганц тохиолдол мэт уур амьсгал дэгдсэн. Гэтэл үнэн хэрэгтээ шинэ зүйл юу ч байгаагүй. 1353 онд энэ хийдийн хувьд тохиолдсон бүхэн бусад хийдүүдийн хувьд аль хэдийн, бүр хангалттай хэмжээнд тохиолдож өнгөрсөн байсан юм”
Дөрвөн шатлалт үйл явц сүүлчийн хийдэд ч мөн яг тэр хэвээр хэрэгжсэн. Гагцхүү ганц ялгаа нь энэ төлөвлөгөө тус хийд дээр бага зэрэг хойшлогдож, алгуур хэрэгжсэн явдал байлаа. Гэсэн ч эцэст нь энэ хийд ч бусдын адилаар хувь заяандаа захирагдан мөхлийн зам руу орсон юм. Элдэв нэр хүндтэй, нэртэй энэ хийдийн зарим лам алс холыг зорин одов. Тэдний оронд оньсон дүүгүүрээр шидэгдсэн лам нар томилогдож иржээ. Хийдүүдийн дээр харанхуй бүрхэхэд лам нарын нэг хэсэг өөрийн дотоод ертөнцдөө бүрэн шилжиж, харин нөгөө хэсэг нь өөрийн үндсэн чиглэлээс хазайж, хамааралгүй салбаруудад анхаарлаа төвлөрүүлж эхэлнэ. Аливаад тайвнаар дүгнэлт хийдэг байсан хүмүүс хүртэл хуйвалдааны онолуудаас аврал эрэх болжээ. Институтийн мөхөлд мэдээж хэрэг, хувь хүний эмгэнэлт хувь тавилангууд ч мөн дагалдана.
Хийдүүд маань хэрхэн potestas ordinis–ийн dominatio –гийн дор шат дараалан орж, захирагдаж эхэлсэн тухай өгүүлэхийг хичээлээ. Өнөөдөр эргэн харахад, харуусал дүүрэн сэтгэлээр нэг зүйлийг хэлмээр байна:
Магадгүй бидний хэдэн лам нэгдүгээр шатанд “үгүй” гэж хэлж чадсан бол, хоёрдугаар шатанд шилжихгүй байж мэднэ. Магадгүй хоёрдугаар шатанд “хангалттай, энэ бол бидний хийд, энд шашны зан үйлээс өөр зүйл байх ёсгүй, биднийг орхи” гэж зоригтой хэлсэн бол гуравдугаар шат гэж зүйл байхгүй байсан. Магадгүй гуравдугаар шатанд “хэрэв та нар явахгүй юм бол бид л эндээс явъя” гэж хэлж чадсан бол, дөрөвдүгээр шат гэж огт ирэхгүй байсан ч юм бил үү. Эцэст нь, “аз хийморь нь зоригтнуудад л тусалдаг” ажээ “тэд муу байсан ч хамаагүй”.
Магадгүй та нарын зарим нь миний ярьсан энэ түүхийг ойлгоогүй, итгээгүй байж мэднэ. “Quid non credis? Mutato nomine ac tempore, et de te fabula narratur! “
“Би асууя юунд нь итгэхгүй байна гэж? Энэхүү түүх нэр ба цаг хугацаа өөрчлөгдсөн ч, энэ бол яг чиний тухай өгүүлж буй түүх шүү дээ!”
.avif)
.avif)
