/Нэгдүгээр хэсэг/
Тайваний статустай холбоотой санал зөрөлдөөн нь арал болон эх газрын хоорондох хурцадмал байдлыг улам бүр нэмэгдүүлж байна. 1949 онд байгуулагдсан БНХАУ нь Тайванийг өмнө нь хэзээ ч хяналтандаа байлгаж байгаагүй ч тус арлыг Хятадын эх газартай “нэгдмэл” байх ёстой, арлыг салан тусгаарласан нутаг дэвсгэр гэж үзэх хандлага байдаг бөгөөд шаардлагатай нөхцөлд цэргийн хүчээр БНХАУ-тай нэгтгэх боломжтой гэж үздэг. 2016 онд Тайваньд “Ардчилсан дэвшилт нам” засгийн эрхийг барих болж БНХАУ-ын “Нэг Хятад” бодлогын хүрээг дэмжихгүйгээ ил тод илэрхийлсний улмаас Бээжингийн зүгээс Тайпэйд улс төрийн болон цэргийн дарамт шахалтыг үзүүлэх үйл явц нь улам бүр нэмэгдсэн байна. АНУ-ын Ерөнхийлөгч Доналд Трамп өөрийн хоёр дахь бүрэн эрхийн хугацаандаа хэрэгжүүлэх бодлого нь АНУ болон Тайваний хоорондох харилцаанд ямар нөлөөлөл үзүүлэх эсэх, БНХАУ Тайваньд үзүүлэх шахалт, нөлөөллөө хэрхэн үргэлжлүүлэх эсэх болон Тайпэй Бээжингийн бодлогын хил хязгаарыг давсан алхам хийх эсэх нь тодорхойгүй нөхцөл байдалтай байна.
Тайвань буюу албан ёсны нэршил нь Бүгд Найрамдах Хятад Улс (БНХУ) бол эх газрын Хятадаас Тайваний хоолойгоор тусгаарлагдсан арал юм. Харин эх газрын Хятад буюу албан ёсны нэршил нь Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс (БНХАУ)-ыг Хятадын Коммунист Намын (ХКН) удирдан чиглүүлдэг боловч Тайвань арлыг өөрийн улсын нутаг дэвсгэрийн салшгүй нэг хэсэг хэмээн батлахыг оролддог. БНХАУ-ын зүгээс тус арлыг салан тусгаарласан буюу алдагдсан муж хэмээн үздэг бөгөөд энэ бүхний эцэст тайван замаар нэгтгэх, харин үнэхээр шаардлагатай бол цэрэг, зэвсгийн хүчээр нэгтгэх боломжтой гэдгийг мэдэгдэж ирсэн. Ардчилсан зарчмаар сонгогдсон хууль тогтоох байгууллага болон Засгийн газартай 23 сая хүн амтай Тайваний улс төрийн удирдагчид тус арлын статус болон эх газрын Хятадтай харилцах харилцаа, бодлогын талаар өөр өөр ялгаатай байр суурь, бодлогыг баримталдаг.
Харин сүүлийн жилүүдэд Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс (БНХАУ)-ын зүгээс цэрэг, зэвсгийн хүчин чадал, чадавхиа эрчимтэйгээр нэмэгдүүлж Тайваний арлын ойролцоо илүү төвөгтэй, хөндлөнгийн үйл ажиллагаа явуулснаар хоёр талын хурцадмал байдал илүү хүндрэх төлөвтэй байна. Үүний зэрэгцээ, Тайваний сүүлийн жилүүдэд сонгогдсон Ерөнхийлөгч нар арлыг нэгдсэн Хятадын салшгүй нэгэн хэсэг мөн гэж үздэггүй улс төрийн хүчнийг дэмжиж буй нь өмнө нь төрийн эрх барьж байсан “Националист” бодлогыг хэрэгжүүлдэг Гоминдан намын баримталж байсан бодлогоос ялгаатай байна. Гадаад бодлогын шинжээчид БНХАУ-аас Тайваньд нөлөөлөх гэж оролдож буй гадаад бодлого нь АНУ-аас БНХАУ-тай илүү их хор хөнөөл, асар их зардалтай дайн зарлах нөхцөл байдалд хүргэж болзошгүй хэмээн эмээж байна.
ТАЙВАНЬ ХЯТАДЫН НЭГЭН ХЭСЭГ МӨН ҮҮ?
Түүхийг хуудсыг эргэн сөхвөл 20-р зууны эхний хагаст Хятад улсад тухайн үеийн эрх баригч “Националист” Засгийн газар болон Коммунистуудын хооронд иргэний дайн дэгдэж байсныг санах хэрэгтэй. Дэлхийн 2-р дайны үед Чан Кайши тэргүүтэй “Националист” үзэлтнүүд АНУ-ын чухал холбоотон байсан. Дайн дууссаны дараа Америкийн Нэгдсэн Улс (АНУ) Мао Зэдуны коммунист хүчний эсрэг тэмцэлд Чан Кайшид дэмжлэг үзүүлж байсан түүхтэй. Үүний эцэст тус иргэний дайнд Коммунистууд ялж эх газрын Хятадад бүрэн хяналтаа тогтоож, үндсэрхэг үзэлтнүүдийг Тайвань руу ухрахаас өөр аргагүйд хүргэсэн. Өнөөдөр Хятадын Коммунист Нам (ХКН) тэргүүтэй Бээжингийн эрх баригчид “Нэг Хятад” зарчмын хүрээнд Тайвань арал нь БНХАУ-ын салшгүй нэгэн хэсэг мөн хэмээх бодлогыг баримталдаг. Бээжингийн зүгээс Тайванийг БНХАУ-тай тайван замаар нэгтгэхийг эрмэлзэж буйгаа илэрхийлсээр ирсэн.
БНХАУ болон Тайваний хооронд 1992 онд тохиролцсон “Зөвшилцөл”-ийн дагуу бий болсон “Нэг Хятад” зарчмын хүрээнд хоёр талын үр дүнтэй, харилцан ашигтай харилцаа бий болох боломжтой гэдгийг Бээжингийн зүгээс нотолдог. Гэсэн хэдий ч хоёр тал тус “Зөвшилцөл”-ийн агуулгын талаар санал нийлэхгүй байгаа бөгөөд тус баримт бичигт Тайваний эрх зүйн байдлын тухай асуудлыг огт хөндөөгүй байдаг. Харин БНХАУ-ын зүгээс буюу Ши Жиньпиний мэдэгдэлд 1992 оны “Зөвшилцөл”-д “Хоёр тал нэг Хятадад харъяалагддаг бөгөөд улс орноо бүрэн нэгтгэхийн төлөө нягт хамтран ажиллах болно.” гэж тэмдэглэгдсэн байдаг. Харин Тайваний Гоминдан намын хувьд тус мэдэгдэл нь “Нэг Хятад, ялгаатай тайлбарууд” гэсэн утгыг илэрхийлэх бөгөөд БНХУ нь “Нэг Хятад” болох тухай утга санааг илэрхийлж байна. Гоминдан намын хувьд эх газрын БНХАУ-тай ойр дотно харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхийг дэмждэг.
Ардчилсан Дэвшилт Нам (АДН) нь 1992 оны “Зөвшилцөл”-өөс татгалзсан боловч Ерөнхийлөгч асан Цай Ин Вэн Бээжингийн эрх баригчдад өөр нэгэн боломжит хувилбарыг эрэлхийлэхийг оролдсон. Цай Ин Вэн 2016 онд Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөх ёслолын үеэр хэлсэн үгэндээ “БНХУ-ын Үндсэн хууль, Тайваний бүс нутаг болон эх газрын ард түмний хоорондох харилцааг зохицуулах тухай хууль болон “Нэг Хятад улс”-ын зарчмыг агуулсан бусад холбогдох хууль, тогтоомжуудын дагуу хоёр талын харилцааг идэвхижүүлэхээ амласан. Гэвч Бээжингийн зүгээс тус томъёоллыг буруушаан няцааж Тайваньтай албан ёсны харилцаагаа таслах шийдвэрийг гаргасан. Харин Ши Жиньпин 2019 онд хэлсэн үгэндээ БНХАУ Тайванийг “Нэг улс, хоёр систем” хэмээх томъёоллын хүрээнд арлыг эх газрын Хятадад нэгтгэх боломжтой тухай санаагаа дахин нотолсон байдаг. Уг санаа нь 1997 онд Британий колони байсан Хонг Конгийг БНХАУ-д шилжүүлэн өгөхдөө Бээжингийн Хонг Конгод амласан загвар бөгөөд тухайн бүс нутгийн хувьд эдийн засаг, улс төрийн тогтолцоогоо “бие даасан байдалтай” хадгалж үлдэх боломжийг баталгаажуулсан юм. Ийм загварын тогтолцоо нь Тайваний иргэд, олон нийтэд таалагддаггүй.
Ийнхүү Цай Ин Вэн болон Гоминдан намын удирдлагууд “Нэг Хятад, хоёр систем” зарчмаас татгалзах болсон байна. Харин 2024 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялалт байгуулсан Лай Чин-Тэ хэлсэн үгэндээ хоёр талын сөргөлдөөнийг намжаахын тулд БНХАУ-тай яриа хэлэлцээг дахин эхлүүлэх зорилготой гэдгээ нотолсон. Тайвань хэдийгээр НҮБ-ын албан ёсны гишүүн биш ч олон талт харилцааны 40 гаруй байгууллагад гишүүнчлэлийн статустай байдаг. Тэдгээр байгууллагуудын дийлэнх нь бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагууд байдаг бөгөөд Азийн Хөгжлийн Банк, Ази Номхон далайн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны форум, Дэлхийн Худалдааны Байгууллага зэрэг байгууллагууд юм. Тайваньтай зөвхөн 11 улс болон Гэгээн Ширээт Улс (Ватикан) л хоёр талын дипломат харилцаатай тогтоосон байдаг. 2023 оны 3-р сард Гондурас улс Тайваньтай харилцаагаа тасалж БНХАУ-тай харилцаа тогтоосон. Харин аль ч улсын Засгийн газар БНХАУ болон Тайваньтай нэгэн зэрэг дипломат харилцаа тогтоож байсан түүх байхгүй.
.avif)
