Монголын нийгмийн шилжилтийн зурвас үе буюу социалист системээс зах зээлийн нийгмийн харилцаа руу шилжих үед бидний оюун санааны орчин, нийгмийн ухамсарт олон өөрчлөлтүүд орсон.Нийгмийн шинэ харилцаанд орох үед иргэд оюун санааны тодорхой бэлтгэлгүй, шинээр үүссэн нөхцөл байдалд дасан зохицох үйл явц ихээхэн хүндрэлтэй, удаан хугацаанд үргэлжилснээс нийгмийн ёс зүй, үндэсний ухамсар, сэтгэл санааны орчинд ихээхэн хохирол учирсан. Өнөөдөр ч тодорхой түвшинд үргэлжилсээр байгаа “хямрал”-ын гэж тодорхойлох энэхүү үйл явцад шинжлэх ухаанч дүгнэлт хийж, засаж залруулах, цаашдын хөгжлийн чиг хандлагыг төрийн бодлогын түвшинд тодорхойлж, улс орны тусгаар тогтнол, нийгэм эдийн засгийн хөгжлийн гол тулгуур болсон оюун санааны аюулгүй байдлыг хангахад анхаарах нь өнөөгийн нийгмийн хэмжээнд тулгамдсан асуудлын нэг болсон байна.
Хүн төрөлхтөний 21 дүгээр зууны хөгжлийн явц нь нийгмийн амьдрал дахь ёс зүй, хувь хүний ёс суртахууны үнэт зүйл, ёс суртахууны ухамсар, ёс суртахууны асуудал улам бүр ач холбогдолтой болж байгааг харуулсаар байна.
Нийгэм улс төрийн харилцааны хурдтай нөхцөлд ард түмнүүдийн аюулгүй байдал, дэлхийн энхтайвны асуудлыг шийдвэрлэх, соёл иргэншлийн хувь заяа нь нийгэм дэх хариуцлага, эрх чөлөөний үнэт зүйлийн шалгуурууд улс орны дотоодод болон олон улсын тавцанд хүн төрөлхтөний болон хувь хүний оюун санааны хөгжлийн замууд хурцаар тавигдаж байна.
Эдгээр болоод нийгмийн бусад оюун санаа-ёс зүйн өөрчлөлт нь Монголын нийгмийн хөгжил, нийгэмд чиглэсэн түүний институцүүд, нийгэм, эдийн засаг, улс төр түүнтэй хамт улс орны иргэдийн ахуйн суурьд илт харагдаж байна. Ийм өөрчлөлтүүд монголчуудын соёл иргэншлийн хөгжлийн онцлог, түүний үндэсний үнэт зүйлс, үндэсний зан чанараас шалтгаалан нилээдгүй өвөрмөц эмзэг онцлогтойгоор явагдаж байна (Б.Баркман, 2010). Монголчуудын нийгмийн амьдрал, үйл ажиллагааны олон салбар дахь гүнзгий өөрчлөлтүүд нь бидний нийгмийн ёс зүй, оюун санааны орчинд хурцаар харагдаж байгаа бөгөөд гадаадын болоод дотоодын судлаачид энэ нөхцөл байдлыг судалж өгсөн шударга дүгнэлт нь “хямарлын” зөөлрүүлж хэлвэл шилжилтийн гэсэн үнэлгээ юм. Монголын нийгмийн ёс зүй, оюун санааны огцом доройтол ба хүн амын нийгмийн идэвхигүй байдал, хүмүүсийн ёс зүй, оюун санааны орон зайд эргэлзээтэй үнэт зүйлс нэвтэрч/нэвчиж/, тэр нь манай улсыг дэлхийн хөгжлөөс хоцрогдсон, авилгад автагдсан, дорой буурай орны тоонд хүргэх сөрөг хандлага руу чиглүүлж байна.
Дээр дурдсан нөхцөл байдлууд нь Монголын бодит байдлын өнөөгийн орчинд үүссэн ёс суртахууны ухамсар, ёс зүйн байдал, тэдгээрийн цаашдын хөгжлийн чиглэл зэрэг оюун санааны үзэгдэлд бодит дүн шинжилгээ, дүгнэлтийг хийж, хувь хүн, нийгэм, цаашлаад улс орны оюун санааны аюулгүй байдлын түвшинг тогтоож, манай улсын цаашдын хөгжил дэвшил, бидний үр хүүхдийн ирээдүйн амьдралын чанарт эдгээр хүчин зүйлүүд ямар үүрэгтэйг тодотгон тогтоох зайлшгүй шаардлага үүссэн байна гэж судлаачийн хувьд үзэж байна.
Яагаад нийгмийн ёс зүй, оюун санааны ухамсарт дүн шинжилгээ хийх шаардлагатай вэ?
Нэгд, улс орны бодит тусгаар тогтнол, нийгэм, эдийн засгийн хөгжил дэвшил нь иргэний нийгмийн эрх чөлөө, ардчилал, ёс суртахуун, ёс зүй, оюун санааны бат бөх суурьгүйгээр хангагдадгүй (Арнольдов.А.И, 1992).
Хоёрт, зах зээлийн хэмээх нийгмийн шинэ үе эхэлсэнтэй зэрэгцэн монголчуудын нийгмийн сэтгэл зүй, оюун санааны орчинд бидний үнэт зүйлс, үндэсний соёл иргэншил, ёс зүйтэй илтэд зөрчилдсөн, цаашид гарах үр дагавар нь ихээхэн уршигтай байх магадлалтай төрөл бүрийн үзэл суртлын урсгалууд олноороо нэвтэрч, сөрөг нөлөөлөлүүд нь нэмэгдэж байна. Манай нийгмийн хөгжлийн тогтвортой байдал иргэдийн оюун санаа, ёс зүйн суурь үнэт зүйлүүд гадны сөрөг нөлөөлөлд хэр тэсвэртэй, үндэсний оюун санааны ухамсараа хадгалж үлдэхээс ихээхэн хамааралтай юм.
Гуравт, Монголын нийгмийн амьдарлын тодорхой үе шилжих явцад бидний оюун санааны орон зайд өмнөх нийгэмдээ баримталж байсан үнэт зүйл, үзэл суртлаас холдох, өнөөгийн бодит байдлыг хүлээж авах үйл ажиллагаа төвөгтэй, хүндрэлтэй явагдсан. Энэ нөхцөлд үндэсний ухамсар л нийгэм ба бие хүний монгол соёл иргэншлээ хамгаалж авч үлдэх үндсэн суурь хүчин зүйл болох юм.
Дөрөвт, гаднаас төрөл бүрийн замаар нэвтрэн орж буй олон янзын үзэл суртал, соёлын урсгалуудыг оюун санааны орчиндоо боловсруулалт хийж, шүүмжлэлт байр сууринаас нягталж үздэггүй (Д.В., 2010).
Тавд, манай нийгмийн ёс зүй, оюун санааны орчинд хуримтлагдсан зөрчлүүдийг судалж шийдвэрлэх, цаашдын хөгжлийнх нь талаар гүн гүнзгий, иррээдүй алсыг харсан бодитой судалгаа шинжилгээний ажлууд бодлогын түвшиндээ туйлын дутагдалтай явж ирлээ.
Дээр дурдсан асуудлуудын талаар судлаачийн хувиар өөрийн санаагаа тодруулан хуваалцья.
Бид 90-ээд онд өмнөх нийгмийн үнэт зүйлсээс салсан боловч, өнөөг хүртэл шинийг бий болгосонгүй. Үндэсний ухамсарт эерэгээр нөлөөлж, нийгмийн хөгжлийг урагшлууах оюун санааны үнэт зүйлийг өдийг хүртэл олж харахгүй байна.
Монголын нийгэм гурав дахь мянганы босгыг алхсан мөчөөс эхлэн түүхэн дэх нийгмийн амьдралын бүхий л чиглэлийг хамарсан олон талт, гүн гүнзгий өөрчлөлтүүдийг үзэж, шилжилтийн хүндхэн үеийг туулж явна. Энэхүү 30 жилд манай нийгэмд улс төр, эдийн засаг гэхчлэн нийгмийн үндсэн институтын өөрчлөлтүүд явагдаад зогсоогүй бидний оюун санаанд гүнзгий хувирлууд явагдсан. Харамсалтай нь эдгээр өөрчлөлтүүд ёс зүй, оюун санааны хямрал маягаар өрнөсөн. Нийгэм дэх тодорхой бүлгүүдийн дундах ажилгүйдэл, архидалт, хүн амын ёс суртахууны уналт, ирээдүйдээ итгэл алдрах, амьдарлын идэвхигүй байдал, төрийн байгууллага дахь авилгал, хүнд суртал, шударга ёсны доройтол зэрэг дээр гадны зөөлөн хүчний бодлогуудын нөлөөлөл, соёлын хүчтэй давалгаа дайралтууд явагдаж, үүнд үндсэндээ бид бэлэн биш байсан. Энэ бүхэн монголчуудын оюун санааны орчинд асар хөнөөлтэй хохирлуудыг үзүүлсэн.
Энэ бүүдгэр үе өнгөрсөн үү гэх асуулт өнөөдөр ч нээлттэй, хариу өгөхөд хэцүү. Нийгмийн ёс зүй, оюун санааны уналтын үе өнөөдөр ч үргэлжилсээр л байна уу, нүүдэлчин соёлтой дайчин удмын монголчуудын сүр хүчийг илэрхийлсэн зоримог, шударга зан чанар улам бүдгэрч, үлбэгэр дорой, зугаа цэнгэл хөөсөн, жалга довны үзэлд нэвширсэн, жижиг сажиг хэрүүлээр хоорондоо хагарч хуваагдсан, сүргийн сэтгэхүй ноёлсон өчүүхэн ард түмэн болон хувирч байна уу гэсэн түгшүүртэй асуултууд нь хариултаасаа олон байна.
Хүн амын маань дундах энэхүү ёс суртахууны доройтол манай нийгмийн салшгүй хэсэг болон оршсоор, бид энэ замаас гарч чадахгүй доошилж, энэ нь бидний оюун санааны түвшинд нэвтэрч, нийгмийн хөгжлийн эсрэг урсгал руу хөтөлсөөр байна уу?
Эдгээр олон асуултууд өнөөдөр Монголын нийгэм дэх ёс зүй, оюун санааны аюулгүй байдлын асуудлыг төр бодлогын түвшиндээ онцгойлон авч үзэх цаг болсныг илэрхийлж байна (У.Хүрэлсүх, 2021). Эс бөгөөс Монголчуудын хэзээ ч давтагдашгүй оюун санааны соёл, гал унтарч, улс орон маань мөхөх аюултай нүүр тулна.
Нийгмийн ёс зүй, оюун санааны аюулгүй байдал хоёр нь хүйн холбоотой хоёр ойлголт юм. Энэхүү хоёр ойлголтыг нэгийг нь нөгөөгөөс нь салгаж ойлгох боломжгүй.
Оюун санааны аюулгүй байдал гэдэг ойлголт дор нийгмийн амьдралд оролцож буй үндсэн субьектүүдийн ухамсар, ертөнцийг үзэх үзэлд зөв зүйтэй, идэвхитэй зохицуулалтуудыг хийж, ингэснээр тэдний амьдралын амин чухал эрх ашгуудыг найдвартай хангах, хамгаалах үйл ажиллагааны тогтолцоог бий болгох үйл ажиллагаа зайлшгүй хэрэгтэй юм. Үүний тулд хувь хүн, хамт олон, нийгмийн оюун санааны аюулгүй байдлыг хангах төрийн бодлого, үйл ажиллагааны дэс дараалал, хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, стратегийн чиг баримжааг өнөөгийн нөхцөл байдалтай уялдуулан тодорхойлж, боловсруулах шаардлага үүсэж байна. Юуны өмнө өнөөгийн нийгмийн нөхцөл байдалд нөлөөлж буй гадаад болон дотоод хүчин зүйлүүдийг зөв тодорхойлох нь зайлшгүй чухал. (Роулс, 2016).
Өнөөдөр манай улсын олон иргэдэд нийгмийн үнэт зүйлээ эргэн нэг харах, түүнийгээ нийгмийн өнөөгийн хөгжлийн явцтай хэрхэн нийцэж буйг анхаарах шаардлага үүссэн. Гэвч манай улсын хувьд өөрийн иргэдийнхээ ухамсар, оюун санаа, сэтгэхүйг ямарч хамгаалалтгүй орхигдуулсны уршгаар сүүлийн 3 арван жилд манайд гадны үзэл суртал хүчтэй нэвтэрсэн, иргэдийн оюун санааны дархлаа ихэд суларч “хэврэгжсэн”, ийм нөхцөлд энэхүү “эргэж харах” үйлдэл амжилттай болох магадлал бага байна. Нэг талаас бидний оюун санаанд нөлөөлж буй гадаад, дотоодын хүчин зүйлс, нийгмийн өөрчлөлтүүдийн эерэг ба сөрөг нөхцөл байдлыг үнэлэх иргэдийн маань боломж хувь хүнээсээ шалтгаалсан олон янз байгаа нөхцөлд бодитой байх нь хүндрэлтэй, нөгөө талаас хүмүүсийн ухамсарт нөлөөлөх арга зүй, арга хэрэгсэл өндөр хөгжиж, хувь хүний оюун санаанд сүйтгэл учруулах, тогтворгүй болгох, хувь хүний хэзээ ч давтагдашгүй онцлог мөн чанаруудыг нь түүний ухамсараас зайлуулах үйл ажиллагааны технологи өндөр хөгжиж, хүчирхэг гүрнүүдийн зүгээс олон янзын замаар түгээмэл хэрэглэдэг болсныг анхаарахаас аргагүй болсон. Монголд иргэдийнхээ эх оронч үзлийг хөгжүүлэх, үндэсний ухамсрыг бэхжүүлэх арга эвээ олохгүй мунгинаж байх зуур үндсэндээ нийгмийн салшгүй хэсэг болсон нийгмийн бүлгүүдийг бүрдүүлэгч “индивидүүд” “манфуртчилагдаж”, олонхийн массын оюун санааны урсгалыг дотооддоо улс төрийн ямар нэг хүчин, хамгийн аюултай нь гадны хүчин зүйлс удирдах магадлал өндөр болсон. Эндээс гарах дүгнэлт бол манай нийгмийн оюун санааны аюулгүй байдал эмзэг болж, хувь хүн, нийгэмд аюул учруулах гадаад болон дотоод нөхцөл байдал бодитой үүссэн гэж дүгнэж болохоор байна (Дурново.С.И., 2007). Манайд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд, цахим медиа сошиал ертөнцөөр дамжин гадны зөөлөн хүчний бодлого идэвхитэй явагдаж байна. Тухайлбал, нийгмийн мэдээллийн сүлжээнд хэрэглэгчдийн дунд өрнөж буй зарим маргааны сэдвээс харахад үндэсний эв нэгдэлд хохирол учруулах, үндэстнийг хагалан бутаргах санаатай, зохион байгуулалттай гэмээр үйлдлүүд тогтмол явагдаж, түүнийг нь зориудаар хөөргөн дэвэргэдэг хэсэг бүлэг байгаа мэт мэдрэмж төрөх тохиолдлууд олон байдаг.
Мөн манай оронд үйл ажиллагаагаа чөлөөтэй явуулж буй, гадны улсуудад бол хориглож хязгаарладаг шашны гаж урсгалуудыг хязгаарлах, цаашлаад үйл ажиллагааг нь хориглох ажлыг төрөөс зохион байгуулж, хууль хяналтын байгууллагууд ойрын хугацаанд хийж гүйцэтгэх шаардлагатай. Энэ бол иргэдийнхээ шашин шүтэх эрх чөлөөнд халдаж буй үйлдэл биш, оюун санааны орон зайг буруу үзэл суртлын хорт нөлөөллөөс хамгаалах ирээдүй хойч үеийнхээ сайн сайхан руу чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.
Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал-ын 1.2.1-д “Монгол Улсын иргэн бүрийн үндэсний үнэт зүйлээрээ бахархагч, тэдгээрийг хайрлан хамгаалагч, тээн хөгжүүлэгч байх эх оронч үндэсний, улс үндэснийхээ ирээдүйн сайн сайхны төлөө хувь нэмрээ оруулахыг эрмэлзсэн идэвхитэй үйл ажиллагаа нь үндэсний аюулгүй байдлыг хангах бодлого, үйл ажиллагааны эх үндэс болно” хэмээн заасан. (УИХ, 2010)
Эндээс харахад нийгмийн ёс зүй, оюун санааны аюулгүй байдлын асуудал нь үндэсний аюулгүй байдлыг хангах бодлого, үйл ажиллагаатай холбогдож байна. Тэгэхээр нийгмийн ёс зүй, оюун санааны аюулгүй байдлыг хангах ажлыг бид өнөөдөр төрийн бодлогын түвшинд бодитой, бүтээлчээр хэрэгжүүлэх цаг үнэхээр тулсан байна. Яагаад вэ? гэдэг санаагаа тодруулья.
21 дүгээр зуун эхлээд хэдэн жил өнгөрч байхад олон улсын стратегийн онолч, алдартай судлаач Колин Грей /Colin Gray/ хэмээх англи профессор 21 дүгээр зууныг 20 дугаар зуунаас дутахгүй дайны эрин үе болно хэмээн таамагласан байдаг. Дайны мөн чанарыг тодорхойлдог “улс төрийн холбоо хамаарал” 21 дүгээр зуунд ч огтхон ч өөрчлөгдөөгүй бөгөөд “хүчирхэг гүрнүүдийн дайн дэгдээх магадлал” өнөөг хүртэл оршсоор байгаа төдийгүй аль хэдийн тийм нөхцөл үүсэж байна гэж үзсэн. (Грей, 2005)
Колин Грейгийн таамаглал зөв байсны тод жишээг 2022 оны 2 дугаар сараас Европ тивд өрнөж буй Орос-Украйны дайнаар илэрхийлэгдсэн ОХУ болон АНУ, НАТО-гийн эвсэл хооронд өрнөж буй геополитикийн Атлантын онол, Евразийн онолын мөргөлдөөн, 2023 оны 10 дугаар сараас эхэлсэн Ойрхи Дорнодод дахь Израйль-Хамасын зэвсэгт мөргөлдөөнөөр илэрхийлэгдэж буй иргэншил хоорондын зөрчлөөс харж байна. Эдгээр дайнуудын хүрээ улам бүр тэлж, шинэ шинэ тоглогч нар нэмэгдсээр байна.Тэгэхээр дайн мөргөлдөөн дэлхий дахинд янз бүрийн хэлбэрээр 21 дүгээр зуунд цаашид ч үргэлжлэх нь үүнээс тодорхой харагдаж байна. Дэлхий дахинд өрнөж буй “дайны” асуудлыг сөхөж нийгмийн ёс зүй, оюун санааны аюулгүй байдалтай холбож үздэг нь орчин үеийн дайны мөн чанарт гүн гүнзгий өөрчлөлт орсонд оршиж буй юм. Дайны тухай хэвшсэн уламжлалт ойлголт өөрчлөгдөж, дайн нь “холимог” буюу гибрид, эдийн засгийн, мэдээлэл-технологийн, оюун санааны гээд маш олон төрөлд шилжсэн. Аль нэг улсыг эзэлж авахад заавал цэрэглэн довтолж , зэвсэг хөдөлгөдөг нь цаг үеээ өнгөрөөсөн. Улсыг эзэлж авах санаархал цоо шинэ арга хэлбэр руу орсон. Тухайлбал, дэлхий дахинд оюун санааны дайн зөөлөн хүчний бодлого хэлбэрээр хэрэгжээд багагүй хугацаа өнгөрсөн.
Улс орныг сулруулан доройтуулдаг хамгийн гол хүчин зүйлсийн нэг нь тухайн улсын нийгмийн ёс зүйг доройтуулж, оюун санааны үнэт зүйлсийг устгах, эв нэгдлийг хагалан бутаргах юм. Ийм байдалд орсон аливаа улс гадны улсын хувьд “зөөлхөн хоол” нь болох тавилантай.
Эзэн Чингэс хааны “Сэтгэлийг нь эзэлвээс бүхнийг эзэлнэ” хэмээх сургаалийг ихэнх их гүрнүүд төрийн бодлогын түвшинд хэрэгжүүлээд эхэлснийг бид өнөөгийн бодит байдал дээрээс тодорхой харж байна.
Эндээс урган гарч буй тодорхой дүгнэлт бол өнөөгийн нөхцөлд аюулгүй байдалд гадаад, дотоод, цэргийн хүчин зүйлсээс дутуугүй чухал зүйл бол нийгмийн ёс зүй, оюун санааны аюулгүй байдал юм.
Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын тухай” хуулийн 3.1-д “Үндэсний аюулгүй байдал” гэж Монгол Улсын үндэсний ашиг сонирхлыг хангах гадаад, дотоод таатай нөхцөл баталгаатай хангагдсан байдлыг хэлнэ.
Уг хуулийн 3.2-д “Үндэсний ашиг сонирхол”-д Монгол Улсын тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, монголын ард түмэн, соёл иргэншил оршин тогтнох, үндэсний эв нэгдэл, хүний эрх, эрх чөлөө баталгаатай хангагдсан байдал, эдийн засгийн тогтвортой, экологийн тэнцвэрт хөгжил багтана. Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын 1.1.5-д “Монгол Улсын төр нийгэм, иргэний аюулгүй байдал харилцан уялдаатай хангагдсанаар Монгол Улсын үндэснийаюулгүй байдал баталгаажна”. 1.1.6-д “Үндэсний түүх, хэл, соёл, өв уламжлал, зан заншлаа хадгалж, хамгаалж хөгжүүлэх нь монгол үндэстний оршин тогтнохын үндэс, амин чухал дархлаа мөн” гэж тус тус заажээ. (УИХ, Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хууль, 2001)
Дээрх эрх зүйн баримт бичгүүдийн үзэл санаанд үндэслэн оюун санааны аюулгүй байдлыг дараах байдлаар томьёолж байна. Үүнд:
“Оюун санааны аюулгүй байдал нь төр, нийгэм ба хувь хүний оюун санааны амин чухал ашиг сонирхлуудын хамгаалагдсан байдал бөгөөд нийгмийн оюун санааны зөв хөгжил, оюун санааны таатай нөхцлийг хангаж буй нийгмийн субьект хооондын харилцааны тогтолцоо юм”.
Улс орны хувьд нийгмийн ёс зүй, оюун санааны хөгжлийн зөв гольдролыг хангах, олон зуун жилээр уламжлагдан тогтож ирсэн үндэсний соёл, иргэншил, өв уламжлалыг цааш хөгжүүлэхэд хувь хүн, нийгэм, төрийн засаглалын бүтцүүдийг өөр өөрийн үүрэг чиглэлтэйгээр оролцуулж, цаашид хөгжин дэлгэрэх нөхцлийг хангах ёстой (Золзаяа, 2016). Ингэснээр нийгмийн хөгжлийн динамик, залгамжит чанар нийгэмд нөлөөлөх эерэг үзэл бодол, манлайлах дүр төрх/идеал/, үнэт зүйлс, өв уламжлал, хэм хэмжээ нь нийгмийг бүрдүүлэгч олонлог/масс/-т хүрнэ. Улс орны үндэсний аюулгүй байдал тухайн нийгэм дэх хүнийхээ аюулгүй байдлаас эхэлдэг тул төрийн үйл ажиллагаа нийгмийн гишүүд буюу хүнийхээ ашиг сонирхолд нийцэж байх учиртай.
Дүгнэлт:
Эрдэмтдийн судалгааны дүнгээс харвал 1826 онд шинэ үеийн нэг үндэстний улсын тогтолцоо эхэлснээс хойш 2000 он хүртэл 207 улс оршин тогтнож байжээ. Мөн энэ хугацаанд 66 улс оршин тогтнож байгаад устаж үгүй болжээ. Өнөөдөр дэлхий дээр оршин тогтнож буй нийт улс орнуудын 32 хувь буюу гуравны нэг нь байхгүй болсон гэсэн үг. Тэдгээр 66 улсын 75 хувь нь буюу дөрөвний гурав нь болох 50 улс хөрш улсууддаа цохигдох, эзлэгдэх зэргээр үгүй болсон байна. (Фазал, 2007). Байхгүй болсон эдгээр улсууд зөвхөн цэрэг зэвсгийн дайралтаас төдийгүй бусад нөлөөлөл, хүчирхийллийн улмаас мөхсөн.
Улс орнуудын аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолд нийгмийн ёс зүй, оюун санааны аюулгүй байдал онцгой үүрэгтэй. Улс орноо хамгаалж хадгалж үлдэх чухал хүчин зүйлийн нэг бол яах аргагүй дээрх хоёр хүчин зүйл байна гэдэг нь устаж үгүй болсон улс орнуудын гашуун үнэн түүхээс харагдаж байна.
Бүхий л улсууд оршин тогтнол(survival)-ыг хамгийн чухал үнэ цэнэд тооцдог учраас тус тусдаа нөхцөл байдалдаа тохирсон аюулгүй байдлын стратегиудыг сонгож хэрэгжүүлдэг.
Иймд бид ч мөн улс орон оршин тогтнохын нэгэн үндэс, тулгуур суурь болсон нийгмийн ёс зүй, оюун санааны аюулгүй байдлаа хангах, хэрэгжүүлэх стратеги бодлогыг нэн даруй томьёолон тодорхойлж, энэ чиглэлээр хувь хүн, байгууллага, төрийн түвшинд идэвхитэй ажиллахаас өөр сонголт үгүй юм.
Үүнээс цааш алгуурлах нь улс орны хэмжээнд мөхлийн аюултай хэмээн үзэж байна.
Ашигласан ном:
Арнольдов.А.И. Хүн ба соёлын ёртөнц,1992, Москва
Б.Баркманн. Шилжилтийн үеийнхэн ба ардчилалын үйл явц,2010,УБ, https:/www.Baabar.mn/
Копыл.Д.В. Оросын нийгмийн оюун санаа ёс зүйн байдал, 2010, Москва
У.Хүрэлсүх. Оюун санааны эв нэгдэл бол улс орны тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлын дархлаа юм.2021,УБ, https://www.zogii.mn/post/7547800
Ж.Роулс. Улс төрийн либерализм. 2016, УБ, https://www.News.mn/post/972541
Дурново.С. И. Ёс зүйн ухамсар нь орчин үеийн оросын нийгмийн оюун санааны амьдарлын үзэгдэл болох нь.2007, Москва
М.Золзаяа. 13-14 дүгээр зууны Монголчуудын ёс суртахууны үнэлэмжийн онцлог. 2016, Улаанбаатар
Хейзинг.И.Амьдарлын үнэт зүйлүүдийн түүх.1992, Лондон
Вебер.А. Оюун санаа ба түүх, Эмхэтгэл, 1996, Москва
К.Грей. Бас нэгэн цуст зуун.2005, Лондон
Т.Фазал. Улсын мөхөл.2007, АНУ, Вашингтон
Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, 2010, УБ
Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хууль. 2001, УБ
.avif)
.avif)
