Монгол Улс кибер аюулгүй байдлаа олон улсад үнэлүүллээ. Манайх өмнө нь нэг ч удаа энэ төрлийн судалгааг хийлгэж байсангүй. Гэтэл өнөө үед улс орнууд кибер салбарын бэлэн байдлаа үнэлүүлж, баталгаажуулахыг дэлхий шаардсаар байгаа. Зайлшгүй хийгдэх ч ёстой. Тэр дундаа олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн Оксфордын их сургуулийн судалгааны багаар үнэлүүлж байгаа нь энэ цаг үед өндөр ач холбогдолтой зүйл боллоо гэдгийг IT, технологийн мэргэжилтнүүд ярьж байв. Танхимд ийм ажил хэрэгч яриа хөөрөө өрнөж байхтай зэрэгцээд Английн Оксфордын их сургуулийн Кибер аюулгүй байдлын чадавхын төвийн судлаачид Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын өнөөгийн төлөвшлийн судалгааг танилцууллаа.
Юун түрүүнд, Оксфордын их сургуулийн Кибер аюулгүй байдлын чадавхын төв дэлхий даяар 130 гаруй байгууллагатай хамтарч ажиллаж байгаагийн дотор Дэлхийн банк, Англи болон Нидерландын Засгийн газар, Олон улсын хөгжлийн ассоциаци зэрэг нэр хүнд бүхий байгууллагууд бий. Кибер аюулгүй байдлыг зөвхөн ганц удаа үнэлээд орхих биш 2-3 жилийн дараа ахиц дэвшил өөрчлөлтийг үнэлдэг гэдгийг хэлнэ лээ. Нээлтийн үеэр Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам Японы Олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага (ЖАЙКА)-тай хамтран хэрэгжүүлж буй кибер аюулгүй байдлын хүний нөөцийг чадавхжуулах техникийн хамтын ажиллагааны төслөөр хийгдсэн үндэсний хэмжээний судалгааны ач холбогдлыг бусад улс орны төлөөлөгчид ч онцгойлон тэмдэглэж, талархал илэрхийлсэн юм.
ДЭЛХИЙН СТАНДАРТААР “ДЭНСЛҮҮЛСЭН” МОНГОЛЫН КИБЕР САЛБАР
Оксфордын судлаачдын хэлснээр кибер аюулгүй байдлыг үнэлдэг таван шалгуур, загвар байдаг аж. Кибер аюулгүй байдлын экосистемийг кибер аюулгүй байдлын бодлого ба стратеги, соёл ба нийгэм, мэдлэг ур чадварыг хөгжүүлэх, хууль эрх зүйн орчин, стандарт ба технологийн чиглэлээр нарийвчлан “Аалзны тор” судалгааны аргыг ашиглажээ.
Оксфордын их сургуулийн Олон улсын кибер аюулгүй байдлын чадавхын төвийн дарга Майкл Голдсмит “Ер нь кибер аюулгүй байдал гэдэг зөвхөн бодлогын түвшинд биш оюутнуудаас төр хүртэлх бүх оролцоог хангах юм. Тиймээс бид оролцогч талуудыг бүлэгт ангилж судалгаа авсан.
Ерөнхий дүр зургийг харвал, Монгол Улсын хувьд кибер аюулгүй байдалтай холбоотой хууль эрх зүйн орчин сайн. Харин тэдгээрийг хэрэгжүүлэх бодит алхам хийх шаардлагатай. Төр, хувийн хэвшлийн байгууллагууд кибер аюулгүй байдлын эрсдлээ байнга тестэлж байх хэрэгтэй. Мөн үндэсний хэмжээнд үйлдэгдэж байгаа кибер аюулгүй байдлын халдлага нэгдсэн системд бүрэн хэмжээнд бүртгэгдэж байна уу гэдгийг нягтлах шаардлагатай.
Түүнчлэн аюул, эрсдэл тулгарсан үеийн төлөвлөлт буюу кибер аюулгүй байдлын бодлого стратеги, хямралын төлөвлөгөө боловсруулах хэрэгтэй” гэлээ. Эндээс хамгийн чухал хүний нөөц, урт хугацааны хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Дунд сургууль болон их, дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөрт кибер аюулгүй байдлын хөтөлбөрийг оруулах, тэр дундаа оюутнуудыг тэтгэлгээр суралцуулах байдлаар хүний нөөцийн дутагдлаа шийдвэрлэх хөшүүрэг байж болно. Олон нийтийн мэдлэг ойлголтыг сайжруулахад нэн тэргүүнд хувийн хэвшил болон нийтийн үйлчилгээний ажилтнуудыг “дасгалжуулах” хэрэгтэй гэдгийг судлаачид тэмдэглэв.
Нөгөө талдаа судалгаанаас эерэг дүнгүүд ч гарсан. Тухайлбал, кибер аюулгүй байдлын сургалтыг таатай хүлээж авч байгаа нь төр, хувийн хэвшлийн мэдээллийн ойлголтын зөрүүг арилгах бүрэн боломжтойг харуулж байна. Нийтээрээ цахим гэмт хэргийн талаар мэдлэг ойлголт мэдээлэл сайтай гэж гарчээ. Ийн Монголын кибер аюулгүй байдлын түвшинг дэлхийн стандартаар “дэнсэллээ” гэдгийг ч экспертүүд хөндөж байсан юм.
Тодруулбал, Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын бодлого, стратегийн хувьд бусад үзүүлэлтээс илүү үнэлэгдлээ. Харин стандарт ба технологийн чиглэлээр хамгийн бага үзүүлэлт авч, кибер аюулгүй байдлыг хангах хөрөнгө оруулалт шаардагдаж байгааг судалгааны тайланд дурджээ.
С.Жавхлан: МОНГОЛ УЛС ГУРАВДАГЧ ОРНООС ПРОГРАММ ХАНГАМЖАА ХУДАЛДАЖ АВАХ АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ЗӨВЛӨМЖТЭЙ
Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын үнэлгээний үеэр анхаарал татсан бас нэг зүйл бол гадаадаас худалдан авч буй программ хангамжийн асуудал юм.
Окфордын их сургуулийн Кибер аюулгүй байдлын судлаач Луис Аксон “Монгол Улс гадаадаас худалдан авч буй программ хангамж, технологийн эрсдлээ үнэлэх хэрэгтэй.
Аль болох дотоодын технологийг ашиглах нь аюул багатай. Мөн дотооддоо кибер аюулгүй байдлын үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагуудад стандарт, чанар тогтоож өгөх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, орчин үеийн технологид нийцсэн чанартай үйлчилгээ үзүүлж байна уу гэдэг нь эргэлзээтэй” гэсэн юм.
Бид энэ талаар Кибер халдлага, зөрчилтэй тэмцэх нийтийн төвийн захирал С.Жавхлангаас тодруулахад “Дэлхийд аюулгүй байдлын программ хангамжийг өөрсдөө хийдэг улс цөөхөн. АНУ, ОХУ, Израил зэрэг цөөн л орон байна. Ихэнх орон дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн программ хангамжийг хэрэглэж байгаа. Монгол Улсын хувьд гуравдагч орноос программ хангамжаа худалдаж авах аюулгүй байдлын зөвлөмж бий.
Монгол Улсын хувьд аль болох гуравдагч орны аюулгүй байдлын программ хангамжийг хэрэглэдэг. Болж өгвөл АНУ, Израил, Герман, Японы программ хангамжийг худалдаж авдаг. Эдгээр улс орон бол дэлхийн шилдгүүд шүү дээ.
Яг үнэндээ Монголд нэн тэргүүний асуудал бол программ хангамжаа худалдаж авдаг болох хэрэгтэй. Лицензгүй программ ашиглах, нэгэндээ хуулж дамжуулж байгаа тохиолдол маш их. Бүр сайныг биш юм гэхэд тодорхой хэмжээгээр худалдаж авч хэвшмээр байна.
Яахав, сүүлийн жилүүдэд энэ байдал хүссэн хүсээгүй өөрчлөгдөж байна. Үүрэн телефон, банк санхүүгийн байгууллага, эрүүл мэнд, боловсролын байгууллагууд үйл ажиллагаагаа явуулах олон улсад үнэлэгдэх гол шалгуур нь кибер аюулгүй байдал болсон. Зах зээл дээр амжилттай яваа салбарууд технологи, аюулгүй байдалдаа хөрөнгө оруулаад эхэлчихсэн. Нийтлэгээрээ бол аюулгүй байдал сул. Аюулгүй байдлын программ нэлээн үнэтэй байдагтай ч холбоотой байж мэднэ. Харин үүний дараа дотооддоо “үйлдвэрлэх” талаар ярих ёстой байх. Ер нь кибер аюулгүй байдал үнэтэй салбар. Программ хангамжаас гадна олон улсын сертификат авахад ч нэлээн өндөр төлбөртэй байдаг” гэсэн хариултыг өгсөн юм. Өнөөдөр кибер салбарынхан Оксфордын эрдэмтдийн судалгааг нарийвчлан шинжилж, анализ хийж ярилцах юм.
Судалгааг хийхдээ Их Британийн Засгийн газар, олон улсын байгууллага, эрдэм шинжилгээний байгууллага, олон нийт, хувийн хэвшлийн болон иргэний нийгмийн байгууллагаас бүрдсэн 200 гаруй мэргэжилтнүүдийн хамтран боловсруулсан “Кибер аюулгүй байдлын чадавхыг үнэлэх загварчлал”-ыг ашигласан аж. Мөн хэмжигдэхүүн тус бүрээр кибер аюулгүй байдлын чадавхыг а) Эхэлж буй, б) Хөгжиж буй, в) Тогтворжсон, г) Стратегийн, д) Динамик гэсэн 5 түвшингээр тодорхойлжээ.
Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын өнөөгийн түвшинг тодорхойлоход төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллага, их дээд сургуулиуд, эрдэм шинжилгээ, судалгааны байгууллагууд, Кибер халдлага, зөрчилтэй тэмцэх чиг үүрэг бүхий байгууллагын кибер аюулгүй байдлын асуудал хариуцсан 110 гаруй мэргэжилтнүүд хамрагдсан байна.
Манай Улс нь 2024 онд Дэлхийн цахилгаан холбооны байгууллагаас гаргадаг Кибер аюулгүй байдлын индексээр 56 оноо авч, 193 орноос 103-т буюу бэхжиж буй дунд түвшинд үнэлэгдсэн.
Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам 2025 онд Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын индексийг “Дэвшиж буй” түвшинд хүргэх зорилт тавин ажиллаж байна. Энэ хүү зорилтыг хангахад Оксфордын их сургуулийн эрдэмтдийн хийсэн судалгаа чухал хувь нэмэр оруулах юм.
.avif)
.avif)
