Монголын анхны мультимедиа агентлаг Mongoliapress.mn Монголын баримт шалгах төвийн ерөнхий эрхлэгч Э.Батцэцэгтэй ярилцлаа.
-Цахим хөгжлийн сайд “Хуурамч мэдээлэлтэй тэмцэх төв” байгуулна гэж мэдэгдлээ. Мэргэжлийн байгууллагын эрхийг нь аваад ажиллаж байгаагийн хувьд энэ тал дээр Монголын баримт шалгах төв ямар байр суурьтай байгаа вэ?
- Энэ бол хоёр жилийн өмнө Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хангах тухай хууль гэж олон хууль зөрчин УИХ-д оруулж хоёр хоногийн дотор батлуулсан, улмаар Ерөнхийлөгчийн хоригт орж, түүнийг нь парламент хүлээн авснаар хүчингүй болгож байсан хуулийн дөрөвдүгээр бүлэгт шингэсэн байсан агуулга юм. Төрийн байгууллага харъяандаа худал мэдээлэлтэй тэмцэх нэгж байгуулж, түүгээрээ иргэдийн цахим орчинд нийтэлсэн зүйлсийг хянаж, шалгаад устгах, цаашлаад эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээр бол холбогдох байгууллагад шилжүүлнэ, үүнийгээ 72 цагийн дотор гүйцэтгэнэ гэж чиг үүргийг нь зааж өгсөн байсан. Энэ мэт олон заалтаасаа болж хүчингүй болж байсан хуулийг жижиглээд, нэг яамны эрхлэх асуудлын хүрээнд оруулж ирж, ажил хэрэг болгох нь хэр зохимжтой байх вэ. Цахим орчинд гэмт хэрэг, зөрчил гарах суурь болж байна гэж мэргэжлийн байгууллагууд ярьдаг. Гэхдээ хүний заяагдмал эрх болох үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхэд нь халдаж болзошгүй ийм шийдвэрийг Засгийн газар оруулж ирж, нэг яамны сайд танилцуулж байгааг ард түмний төлөөлөл болсон гишүүд харж л байгаа байх.
Манай төв бол хуурамч мэдээллийг бууруулж, баталгаатай эх сурвалжийг зааж өгөх замаар нийгмийн итгэлцлийг нэмэгдүүлэх зорилготой үйл ажиллагаа явуулдаг. Худал мэдээлэлтэй тэмцэнэ гэдэг нь, үнэхээр “тэмцэх” бол бүтээж, түгээж байгаа зорилготой, зохион байгуулалттай этгээдүүдтэй л тэмцэнэ гэсэн үг биз дээ.
Тийм бүлэглэлүүд нь улс төрийн эрх ашгийн үүднээс өөрсдөө зохион байгуулалттайгаар ажилладагийг олон жишээгээр харж болно. Тэгэхээр энэ нь цахим орчинд буусан нийгмийн бараан үзэгдлийг цэгцэлнэ гэхээс илүүтэй өрсөлдөгчөө, үг хэлж, өөдөөс нь өрвөлзөж байгаа нэгнээ намнах хэрэгсэл болох эрсдэл гэж харагдаж байна.
- Ер нь бусад орны жишгийг харвал төр нь хуурамч мэдээллийн эсрэг ажилласан туршлага хэр байдаг юм бол?
- Олон улсад Бразилын Засгийн газрын худал мэдээлэлтэй тэмцэх төв жишээ болон яригддаг. “Лупа” гэж манайх шиг Олон Улсын Баримт Шалгагчдын Сүлжээ /IFCN/-ий гишүүн байгууллага тухайн төвийн үйл ажиллагаанд судалгаа хийж гаргасан. Долоон сарын хугацаанд тус төвийн хийсэн 168 баримт шалгалтын 38 хувь нь Засгийн газрын өгсөн мэдээллээр, 14 хувь нь нээлттэй эх сурвалжгүйгээр худал мэдээлэл “шалгасан” байсан. Нийлээд 52 хувь буюу талаас илүү нь эх сурвалжийн шаардлага хангахгүй тул баримт шалгалт биш, сэтгэгдэл ч юм уу, нийтлэл болсон байгаа юм. Нарийвчилбал, 506 эх сурвалжийн линк хавсаргасан ч 70.2 хувь нь Засгийн газрын эх сурвалж байсан.
Баримт шалгалт гэдэг бол хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэргэжлийн байгууллага, судалгааны болон хууль эрх зүйн сангаас олон нийтэд нээлттэй эх сурвалжийг авч, баримтын жинхэнэ үр дүн нь ямар байгааг гаргаж өгснөөр тухайн хуурамч, нэг талыг барьсан дутуу мэдээллээр төөрөгдүүлснийг залруулж ойлгуулдаг, өөрөөр хэлбэл бүрэн бүтэн мэдээлэл өгөх зорилготой үйл ажиллагаа юм. Үүнийг төрийн бүтцээр хийх бараг л боломжгүй.
Жишээлбэл, хэн нэг албан тушаалтны алдаа, авлига, албан тушаалын хэрэг, эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж бусдад давуу байдал үүсгэснээс үүдсэн нөхцөл байдалтай холбоотой мэргэжлийн сэтгүүл зүйн эрэн сурвалжилсан бүтээлийг Засгийн газраас баримтгүйгээр зүгээр л “худал мэдээлэл” гэж хэлснийх нь төлөө ийм төв эх сурвалжаа болгож хариуцлага ярих нөхцөл үүсэх эрсдэл тулгарч байна гэсэн үг. Бараг ийм л зорилгоор байгуулах гэж байна гэхэд хол зөрөхгүй байх.
-Цахим хөгжлийн сайд “Үндэстэн дамнасан томоохон корпорацууд, монголчуудын хамгийн өргөн хэрэглэдэг Facebook л гэхэд мэдээллийн үнэн, бодит байдалд хариуцлага хүлээхгүй, тэр бүү хэл баримт шалгагчидтай цаашид ажиллахгүй ээ гэдгээ зарлачихлаа” гэдгийг хэлсэн?
- Мета компани ирэх гуравдугаар сараас эхлэн АНУ дахь баримт шалгах төвүүдтэй хамтран ажиллахгүй гэдгээ зарласан. Дэлхийн бусад улс дахь баримт шалгах төвүүд, тухайлбал манай төвийн хамтын ажиллагаа хэвийн үргэлжилж байна. Марк Зукерберг Хөндлөнгийн баримт шалгах түнш хөтөлбөрөө зогсоож байгаа тухай мэдэгдэлдээ “баримт шалгагч цензурддэг” гэж дурдсан ч үүнийгээ батлах баримт нотолгоо гаргаагүй. Харин ч өмнө нь энэ хөтөлбөрийнхөө ач холбогдлыг өндрөөр үнэлж, хуурамч мэдээллийг бууруулах ажлыг хөндлөнгийн бие даасан экспертүүдээр хийлгэх нь үр нөлөөтэй гэдгээ дата судалгаагаар гаргаж тогтмол тайлагнадаг байсан.
- Гол нь эрдэмтэн, судлаачид мэргэжлийн байх, улмаар институтийг түшиглэх л зам байна. Мэргэшсэн нягтлан бодогчдын зөвлөл л олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн чиглэлээр хамгийн зөв мэдээллийг өгч чадна шүү дээ. Энийг л холбох үр дүнтэй зам бий болгох ёстой гэснийг та бүхэн харсан байх?
- Худал мэдээлэл гэдэг нь нягтлан бодох бүртгэлээс тэс өөр зүйл. Андуурч ташаарсан алдаатай мэдээлэл буюу түгээж байгаа хүн өөрөө ч тухайн мэдээллийг үнэн гэж итгэсэн misinformation гэж байдаг. Түүний хор хөнөөл бага, учир нь хурдан хугацаанд залруулах боломжтой. Харин зохион байгуулалттай баг бүтээдэг, худал гэдгийг нь мэдсээр байж зорилготойгоор цааш түгээдэг, мөн үнэн мэдээллээс өөрт хэрэгтэй зарим хэсгийг л авч дутуу мэдээллээр манипуляц хийдэг disinformation, malinformation гэх хэлбэрийг илүү нарийн судалж, эх сурвалж, түгээх зорилгыг таамаглан, анхааруулах шаардлагатай байдаг. Энэ үйл ажиллагаа улам төгсөрч, нийгмийн сүлжээний платформуудын алгоритмыг чадварлагаар ашиглан, олон нийтийн санаа бодлыг удирдан, юуг мэдэх, юуг мэдүүлэхгүй өнгөрөөхийг хүртэл шийдэж байна.
Сайдын мэдэгдэлд ШУА зэрэг мэргэжлийн байгууллагатай хамтарна гэсэн байсан. Баримт шалгагчдын хамгийн түрүүнд ханддаг эх сурвалж бол шинжлэх ухааны салбарынхан, мэргэжлийн байгууллага, судлаачид байдаг. Энэ талаас нь харахаар зөв юм шиг хэрнээ тухайн салбар, төрлөөрөө л мэргэшсэн судлаач эрдэмтэд маань нийгмийн сүлжээнд өрнөж буй олон төрлийн худал мэдээллийг шалгана гэхээр санаанд буухгүй байна. Хуурамч мэдээллийн урсгалыг ажиглаж эх сурвалжийг тогтоох, технологийн хэрэглүүрээр зураг, бичлэгт завсар орсон түүх, устгагдсан постыг олох, байршил, цаг хугацаа зэргийг тогтоох гээд олон шинэ туршлага, мэдлэг шаардлагатай ажил.
-Төр зүтгэсээр байгаад хуурамч мэдээлэлтэй тэмцэх төв байгууллаа гэж бодъё. Сошиалаар олон нийтийн санаа бодлыг удирддаг, шийдвэр гаргадаг өнөөгийн нөхцөл байдал, цаашлаад сонгуулийн үеэр бүр утгаа алддаг. Энэ бүгдээс харахад төр үнэхээр хуурамч мэдээлэлтэй тэмцэх төв байгуулаад ажиллаж эхэлбэл юу болох вэ. Өнөө маргааш, цаашдын хэдэн жилийн эрсдэл үр нөлөө ямар байх вэ?
- Хуурамч мэдээлэл түгээгчдийн нийтлэг зорилго бол олон нийтийн санаа бодлыг манипуляц хийж, эрх мэдлийг олж авахад л чиглэдэг. Гадны улсаас нөлөөллөө тогтоох зорилготой мэдээллийн урсгал ч бий, дотооддоо нэгнээ намнаж, эрх мэдэлд хүрэх зорилготой зохион байгуулалттай ажиллагаа ч бий. Хиамчид, тролл гэх мэтээр ярьдаг шүү дээ... Манай Сэтгүүл зүйн Инновац Хөгжлийн Үүр төв, Үүр паблишнг хамтарч “Дарангуйлагчтай хэрхэн тэмцэх вэ” гэдэг номыг орчуулсан. Нобелийн энхтайвны шагналт, Филиппиний сэтгүүлч Мариа Рессагийн ном л доо. Төр худал мэдээллээр манипуляц хийж, иргэдийнхээ тархийг угааж, дэмжлэг авсаар эрх мэдлээ тогтоож, түүний цаана төсвийн мөнгөөр тролл ажиллагааг санхүүжүүлж, хүний эрхийн ноцтой зөрчлүүдээ олон нийтэд хүлээн зөвшөөрүүлж байгаа, хэдэн тэрбум ам.доллароор яригдах авлигын хэргийг нуун дарагдуулдаг талаар, өрсөлдөгч улстөрчөө хэрхэн намнаж, шоронд хийдэг, сэтгүүлчид ч санаанд багтамгүй үндэслэлээр гэмт хэрэгт шалгагддаг гэх мэт Филиппиний нийгмийн талаар өгүүлсэн.
Хоржоонтой нь энэ номонд гарч байгаа олон үзэгдэл манайд биеллээ олоод байгааг харж болно. Жишээлбэл, өрсөлдөгч хүчний улстөрчөө гэмт хэрэгт гүтгэсэн олон контент бүтээхдээ дандаа шоронгийн хоригдлуудаар гэрчийн яриа өгүүлсэн, секси дуучин бүсгүйчүүд гэнэтхэн улс төр рүү орж, дарангуйлагч эрх баригчаа магтан дуулах болсон, улмаар төрийн албанд томилогдсон, түүнчлэн зүгээр нэг олон групп хөгжүүлдэг хөгжмийн мэдрэмжтэй сэргэлэн залуу гэнэтхэн тухайн группүүддээ эрх баригчдаа магтан дуулж, сөрөг хүчний эсрэг манипуляц хийсэн мэдээллүүд шэйрлэдэг болсон, удалгүй сонгуулийнх нь ерөнхий менежер болж, эд хөрөнгө нь тоо томшгүй өссөн гэх мэт үйл явдлын тухай өгүүлдэг.
Манайх арай ч Филиппин шиг болчихгүй байлгүй дээ гэж бодсон ч сая авлигын индекс танилцуулахад адилхан 33 оноотой байна шүү дээ. Филиппин бол 155 сая хүн амтай, интернэт хэрэглээгээр эхний байранд явдаг атлаа иргэдийн мэдээллийн боловсрол доогуур улс. Түүнийг дээшлүүлж, иргэдээ боловсруулж, мэдлэгжүүлэхийн оронд энтертайментаар, айдаст автуулам мэдээллээр сошиал орчинд “барьж”, өөр тийш анхаарлыг нь сарниулахгүй байхдаа мэргэшсэн улс гэж хэлэхэд хилсдэхгүй. Манайх ч ийм л зам руу явсаар байна.
.avif)
.avif)
