Эрдэнийн чулуу шинжээч, эрдэс судлалын мэргэшсэн инженер Ш.Бямбасүрэнтэй ярилцлаа.
-Монголчууд байгалийн чулуугаар урласан хөөрөг хэрэглэх нь түгээмэл. Байгалийн чулууг хэрхэн таньж, шинжих вэ?
-Монголчууд эрт дээр үеэс янз бүрийн хэлбэр, хийцтэй үнэт чулуун хөөрөг эдэлж хэрэглэн, уламжлалт баяр ёслол, Цагаан сараар золгох, уулзаж учрахдаа хөөрөг зөрүүлэн мэндэлж, тамхилж ирсэн уламжлалтай. Чулууг таних эхний арга бол хараад шууд ялгах. Хоёрдугаарт, чулууны хатуулгаар шинжих боломжтой. Жишээ нь, хумсны хатуулаг хоёр байдаг. Хумсаа зурж үзэхэд зурагдахгүй бол хатуу байна гэж ойлгож болно. Бидний өдөр тутамдаа хэрэглэдэг хутга хатуулаг нь тав орчим. Хаш чулууны хатуулаг нь таваас дээш байдаг учраас хутгаар зурж үзэхэд зурагдахгүй. Геологичид чулууныхаа хатуулгийг цээжилчихсэн байдаг учраас энэ мэтчилэн энгийнээр таньж чаддаг. Тиймээс чулууны өнгийг нүдээр харахдаа аль нь цагаан, туяатай байна гэдгийг харж сонгоно гэсэн үг. Жишээ нь, цагаан хашийг бичгийн цаастай харьцуулах хэрэгтэй. Эргэн тойронд байгаа энгийн зүйлсээр шинжих боломжтой. Дотор нь байгаа язмагүүд, үүлэн судал нүдэнд харагдах учир ойлгомжтой.
-Язмагтай, үүлэн судал нүдэнд харагддаг болохоор ойлгомжтой гэж хэллээ. Хүмүүс сэвгүй чулуу сонгох хүсэлтэй байдаг.
-Жишээ нь, цагаан хаш ямар ч сэвгүй байдаг. Үүнтэй ижил төстэй хөөрөгнүүдийг хүмүүс авчирч шинжүүлдэг. Гэхдээ ихэнх нь жинхэнэ биш, шахмал чулуу байдаг. Сэвгүй байх тусмаа л гоё сайхан гэж ойлгох хүн олон байдаг. Гэвч сэвгүй байх тусам эрсдэлтэй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Шинжлэх ухаан хөгжих тусам дууриалгаж хийх, шахмал чулуу ашиглах тохиолдол ихэссэн. Язмагтай, судалтай, өнгөртэй байна гэдэг нь байгалийн чулуу гэдгийг илтгэх шинж тэмдэг.
-Синтетик болон байгалийн чулууны ялгаа нь юу вэ?
-Байгалийн чулуу энергийг шингээж, дамжуулдаг. Харин синтетик чулуунд тийм зүйл байхгүй. Үе удам дамжиж үлдээх өв биш.
- Хөөрөгний үнэ цэн ер нь юунд оршдог юм бэ?
-Хөөрөгний үнэнд нөлөөлөх зүйл нь хэмжээ. Том байх тусмаа үнэтэй байх тохиолдол бий. Жишээ нь, энэ шүрэн толгойтой цагаан хаш хөөрөг 122 сая төгрөгийн үнэтэй. Үнэнд хамгийн их нөлөөлдөг зүйл бол мөн шүрэн толгой. Бас толгой, нуух, хэмжээ, сийлбэр, өнгө, эрдэнийн чулуунаас хамаарна. Тиймээс тухайн хүн өөрийн санхүүгийн боломжид тааруулан сонгох нь чухал. Та ямар чулуугаар хийсэн, хэр хэмжээтэй хөөрөг сонирхож байгаагаас хамаарч үнэ нь тодорхой болно гэсэн үг.
-Монголчууд ямар чулууг хамгийн ихээр хэрэглэж байна вэ?
-Цагаан хаш хөөргийг монголчууд өргөн хэрэглэдэг. Ариун цагаан сэтгэлийг бэлгэддэг гэж ярилцдаг. Халтар мана болон олон төрлийн чулууг мөн хэрэглэдэг. Жишээ нь, мана хөөргийг сүүлийн үед хүмүүс маш их сонирхож байна. Бор шаргал, хүрэн өнгөтэй болохоор халтар мана болж байгаа юм. Чулуу бүр өөрийн өвөрмөц тогтоцтой учраас сийлбэр нь ялгаатай. Түүндээ тохирсон хийцтэй, бэлгэдэлтэй. Жишээ нь, чулууныхаа тогтцоос хамаарч хос загас сийлчихсэн байна.
-Сүүлийн үед хүмүүс мана, гартаам чулууг сонирхох болсон гэлээ. Эдгээр чулууны онцлог юу вэ?
-Мана, гартаам нь хэзээ ч давхацдаггүй. Энэхүү чулуу нь базальтын жижиг нүх сүвийг дүүргэж үүсгэдэггүй болохоор тэр. Нэг хонхорт нэг л чулуу үүсдэг. Тиймээс нэг л хөөрөг урлах учраас ганцхан хувь бий болдог, бас хаштай адил олон тоогоор байдаггүй. Нил ягаан өнгийн мана өвөрмөц тогтоцтой. Мана тунгалаг болохоор болрын, тунгалаг биш нь манын группд хамаардаг.
-Шүрэн толгойны талаар та тайлбарлахгүй юу?
-Манайд гурван төрлийн үнэлгээтэй шүрэн толгой бий. Ака нэг грамм нь 478 ам.доллар хүртэл үнэлэгдэж байна. Хоёрдугаарт, улаан шүр 390 ам.доллар хүрч байгаа. Гуравт, улбар шаргал, цайвар ягаан, усанд хорхой, идлэгдсэн шүрнүүд 20 ам.доллароос эхлэх жишээтэй. Тиймээс толгойг нь шүрээр хийвэл хөөрөгний үнэ нэмэгдэнэ.
-Хөөрөг өвлөгддөг эд. Түүхэн хүмүүсийн хөөрөг үнэд хүрэх болж.
-Хуучны юм үнэтэй, орчин үеийн юм хямд гэсэн явцуу ойлголт бий. Түүх, соёлын дурсгалт зүйлсийн ач холбогдол гэж бас байгаа. Хуучин цагт, хэдэн зууны өмнө нэр хүндтэй хүмүүсийн эдэлж, хэрэглэж байсан, эд зүйлсийг түүх, соёлын дурсгалт зүйл гэж ярьдаг. Жишээ нь, Монголын ард түмний соён гэгээрүүлэгч Дилав хутагт Б.Жамсранжав гэж хүн бий. Монголд анх удаагаа түүх, соёлын дурсгалт зүйлийн тооллогыг хийж байсан. Тухайн үед түүний хэрэглэж байсан 8-9 хөөрөг тоологдсон. Харин одоо зах зээлд түүний гэх 80 гаруй хөөрөг байна. Түүхэн хүмүүсийн нэр барьж худал хэлж, хүмүүсийг залилах хэрэг их гардаг. Үүнээс болгоомжлох хэрэгтэй. Тиймээс та өөрөө шинээр хөөрөг хийлгүүлээд, түүнийгээ үр хүүхдэдээ өвлүүлэх хэрэгтэй. Магадгүй таны өвөг эцгээс өвлөгдөж ирсэн бол та хэрэглэхэд асуудалгүй. Огт танихгүй өөр хүний хөөргийг хэрэглэлээ гэхэд тухайн хүний энерги, буян заяаг авч явж чадахгүй. Тийм учраас худалдаж авсан, хэрэглэж байгаа хүнд гай л болно. Нөгөө талаараа түүхэн цаг үеийг дамжсан хөөргөнд хүмүүсийн атаа хор, муу энерги шингэчихсэн байдаг. Тиймээс хуучны зүйлсийг заавал хэрэглэх гэж шунах хэрэггүй. Түүхэн үнэт эдлэл, хөөрөг нь музейд үзвэр болох нь илүү оновчтой. Тухайн объектынхоо байрлалаас шалтгаалж утга учир нь илүү тодрох тохиолдол бий.
-Ярилцсанд баярлалаа.
.avif)
.avif)
