Э.Аянга: Сайхан малгай урлачихсан байхад эзэн мунддаггүй юм

Монгол үндэсний малгай урлаач, соёлын өв тээгч, "Үндэсний монгол малгай" ХХК-ийг үүсгэн байгуулагч Э.Аянгатай ярилцлаа.

-Монголчууд малгайгаа машид дээдэлдэг ард түмэн. Ийм хүндтэй зүйлийг урладаг танд юу бодогддог бол?

-“Мандах төрийн малгай” гэдэг. Монголчууд бид “аавын малгай” хэмээн дээдэлж, өөд тавьж хүндэтгэж ирсэн. Миний хувьд анх монгол малгайны ширээсний урлагт дурлаж, цаашлаад бидний ахуйд ямар өргөн хэрэглэгдэж болохоор гайхалтай зохицсон хувцас вэ гэдэгт шимтэж байлаа. 2018 оноос ширээсийг түлхүү оруулан малгай урлаж байна. Ямар ч улс, үндэстний малгайд манайх ширээс, алт, мөнгө, шүр, сувд гэх мэт үнэт эдлэл, чулуу, халз тоног оруулж урладаггүй.

Жирийн оёдол нь хүртэл маш үзэсгэлэнтэй, олон он цагийг элээх урт настай эдлэл бол монгол малгай.

Өнөө цагт зориулалтын машинаар хийж буй ширээсийг тэр эрт дээр үед дан гараар урладаг байсан гээд бод доо. Хэчнээн гандаж, өнгөө алдсан ч оёдол нь ганган, үзэсгэлэнтэй хэвээрээ л байдаг. Ямартай ч 23 жил үндэсний малгайгаа урлахдаа урлаг соёлынхон, Далай лам, хутагт хувилгаанууд, сур, шагай харваач, уяач, бөх гээд төрөл бүрийн ажил, үйл эрхэлдэг хүмүүстэй хамтран ажиллаж.

-Таны урладаг ширээс, малгайны онцлог юу вэ?

-Халх сээтэн малгайгаа хэлье. Сүүлийн үеийн хүмүүс “Ард малгай” ч гэдэг. Шовх үзүүрээс нь улбаалж “Шорон сээтэн” хэмээх нь ч бий. Сээтэн гэдэг нь ганган, хээнцэр гэсэн утга илэрхийлж буй. 2018 онд зүүдэлж байж эсгүүрийг нь гаргасан түүхтэй. Эсгүүр нь нэг л болж өгөхгүй байсаар унтсан чинь үүрээр зүүдэнд орж ирсэн. Ер нь ямар ч хүн дурлаж, шимтэж байгаа ажлаа зүүдэлдэг шүү дээ.

Яг л бодлоо дүүртэл эсгүүрээ гаргаж, чихээстэй оройтойгоор урладаг байсан малгайг бүтэн ширээстэй болгосон.

Анхны эсгүүрээ гаргасны дараа ардын дуучин Б.Алтанжаргал “Түмэн хонгор аялгуу” тоглолтондоо өмсөх малгайг нь урласан. Ер нь Б.Алтанжаргал дуучныг үзэгч, сонсогчид нь энэ малгайгүйгээр төсөөлөхгүй болов уу. Халх сээтэнг монголчууд Манжийн дарлалаас ч өмнө өмсөж байсан юм билээ. Энэ бол монголчууд хэзээнээсээ хээнцэр ганган, хувцас хэрэглэлийн өндөр соёлтой ард түмэн болохын нэг баталгаа юм.

-Үндэсний хувцас, малгайн загварыг яг хуучнаар нь авч явах нь зөв үү. Эсвэл орчин үеийн хэв маяг оруулж, нэлээд өөрчилж байх нь зүйтэй юм уу?

-Аливаа зүйл цаг хугацааны явцад хувьсан өөрчлөгддөг. Гэхдээ үндэсний хэв шинжийг нь алдуулах, эсвэл хэт өөрчилж байгаад эмзэглэдэг. Мөн тэр дундаа малгайг гадаадын жуулчдад буруу, зөрүү өмсүүлэх, хийц, загвар нь маш муу, болхи байхад харамсдаг. Тэр хүмүүс манай хувцас, хэрэглэлийг тийм ядруухан гэж ойлговол яах вэ. Тиймээс ч би хэзээ ч мөнгө хөөж, наймаа арилжаа гэж харж малгай урладаггүй. Сайхан малгай урлачихсан байхад эзэн мунддаггүй юм.

-Цагаан сараар тийм малгай өмсөх ёстой гэсэн дэг жаяг байдаг уу?

-Ер нь сүүлийн үед хүмүүс бие биеэ дуурайж, хэлбэр, харагдах байдлыг илүүтэй шүтээд буйгаас бус, монголчууд өөрсдийн ахуйд төгс зохицсон хувцас, хэрэглэл эдэлж, хэрэглэж ирсэн өнө эртний уламжлалтай. Гэхдээ сүүлийн үед миний ажигласнаар хүмүүс халх сээтэн, эсгий малгайг илүү өмсөж байх шиг. Харин үслэг малгай өмсөх нь багассан шиг санагдаж байна. Жишээ нь, дээлэн дээр эсгий малгай маш сайхан зохицдог. Орчин үед эсгийг өндөр түвшинд боловсруулж байна.

Эсгий малгайг зун өмсөхөд ч халууцдаггүй. Агаарын солилцоо сайтай, “амьсгалдаг” учраас хөлөргөдөггүй.

-Та яагаад малгай урлахаар болсон юм бэ?

-Малгай хийх талаар огт боддоггүй байлаа. Нийслэлийн 48 дугаар сургуулийн зураг урлалын гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангийг төгссөн учраас урлахуйн ухааны анхны мэдэгдэхүүнтэй байсан. Миний ээж Баатарын Ганцэцэг Савхин эдлэлийн үйлдвэрийн эсгүүрчин байсан, уран хүн бий. Мөн намайг эх барьсан ээж маань их уран хүн байсан юм билээ. Үүнийг бэлгэшээж бодож болох юм. Ер нь бол 2005 оноос “Бүрх малгай” компанид найзтайгаа ажилладаг байхдаа малгай урлал, үслэг эдлэлийг хэрхэн эсгэх гэх мэт олон зүйлийг сурч, бие даан тууштай ажиллаж байна.

-Ярилцсанд баярлалаа.