Нийслэлийн 1.6 сая иргэний тал хувь нь “яндан”-тай бүсэд амьдардаг. Үндсэндээ 200 гаруй мянган өрх төрийн бүхий л үйлчилгээнээс хол зайдуу алслагдсан бүсэд аж төрж байна. Гэтэл байршлаас үл хамааран зайлшгүй хэрэгцээт үйлчилгээ авах “цэг”-үүд эсрэгээрээ хотын төвд төвлөрдөг. Зүйрлэвэл, хотын төв болоод гэр хорооллынхон хана хэрэмний наана цаана, утаа, түгжрэл, хөрсний бохирдол, төрийн үйлчилгээ хүртэх "цайз"-аар тусгаарлагдсан мэт орхигдсон бүс болсон гэхэд хол зөрөхгүй. Үүний нэг л жишээ нь эрүүл мэндийн үйлчилгээ. Судалгаа харвал, 2021 онд Нийслэлийн эрүүл мэндийн газраас тусгай зөвшөөрөл авсан 2485 хувийн эмнэлгийн 2067 нь орон сууцны хороололд, 1210 нь Их тойруу дотор байгаа юм. Төрийн эмнэлгүүдийн ихэнх нь төвдөө байрладаг. Мөн нарийн мэргэжлийн эмч нар, рентген оношилгоо, яаралтай тусламжийн цэг гээд бүгд их, бага тойруу орон сууцны хороололд төвлөрч байх жишээтэй. Эндээс гэр хорооллын иргэдийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг чанартай, тэгш, хүртээмжтэй авах эрх хэрхэн зөрчигдөж байгаа. Зөрчигдөх нь битгий хэл төрийн бодлогын гадна орхигдож, ялгаварлан гадуурхалтад өртөж байгааг хялбархан ойлгож болно.Харин өнгөрсөн хугацааны энэ гажуудлыг засаж сайжруулахын тулд Монгол Улсын Засгийн газраас 20 минутын хот концепцыг гаргаж ирсэн. Өөрөөр хэлбэл, иргэн гэрээсээ гараад 20 минутын дотор эмнэлэг, сургуулиас эхлээд төрийн хэрэгцээт үйлчилгээгээ авах ёстой гэж үзэж буй. Тэгвэл их хотын өнөөгийн хэт их төвлөрлийг сааруулж задлах 20 минутын хот реформын яг л хөрсөн буусан жишиг загвар Салхит, Санзайн ам буюу гэр хороолол дунд хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжиж буйг бид сурвалжиллаа.
.png)
100 МЯНГАН ХҮН ДУНДАХ “ГАНЦХАН” ЭМНЭЛЭГ
Дээр дурдсанчлан төр, хувийн эмнэлэг ялгаагүй төв рүү тэмүүлж байхад эсрэгээрээ алслагдсан бүсэд үүдээ нээсэн нь хачирхалтай гэмээр ч юм шиг. Хотын төвөөс 13 км зайнд Зуслангийн зам дагуу Хайлаастын уулзвараас хойш явахад зам дагуу шинэхэн эмнэлэг эрхгүй нүдэнд тусна. Ийн “хөдөө” байрлаж буй “Universal clinic” буюу UC эмнэлэг төрийнх биш. Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалт, зээл тусламжаар боссон. Хагас жилийн дотор баригдаж, энэ оны наймдугаар сараас иргэдэд үйлчилж эхэлжээ. Гэр хорооллийн иргэдэд хүрч үйлчлэхээр иргэний зориг гаргаад буй эл эмнэлгийн алсын хараа ихээхэн сонирхол татна. Тэд тэгш байдлыг хүн бүрт хүргэхийг зорихдоо хотын захын орхигдсон баг, хорооны иргэдэд нэн шаардлагатай эрүүл мэндийн үйлчилгээг хүргэдэг эмнэлгийн сүлжээ бий болгоно гэсэн нь ханан дээр харагдана. Энэ талаараа UC эмнэлгийн гүйцэтгэх захирал М.Баттүвшин бидэнд ярихдаа “Хүн бүр өөрийн хэмжээнд хамгийн эрүүл байх боломжоор ижил хангагдаж, хэн ч энэ боломжоос орхигдох ёстой. Гэвч өнөөгийн нийгмийн дүр зургийг харвал хүн ам зүй, газар зүйн байршлаар асар их ялгаатай байгаа нь тэгш бус, хүртээмж муу байгааг илтгэж байгаа учраас Чингэлтэй дүүргийн XIX хороо орчимд аль ч талаасаа иргэд ирж үйлчлүүлж болох байршлыг сонгон үйл ажиллагаа эхлэхээр шийдсэн. Ялангуяа гэр хороололд оношлогоо, шинжилгээ хийх, нарийн мэргэжлийн эмчийн тусламж үйлчилгээ авахад хэт орхигдсон нь үнэн. Бид эрүүл мэндийн бүх тусламж, үйлчилгээг гэр хорооллын иргэдэд хүргэх боломжтой гэж үзсэн. Гэр хорооллын иргэд амбулаторийн болон хэвтүүлэн эмчлэх тусламж, үйлчилгээг чинээлэг иргэдээс бага хүртэж байгаа. Орлого багатай иргэдийн тусламж үйлчилгээний хэрэгцээ өндөр байгаа ч үйлчилгээ авч чадахгүй байгаа нь төлбөрийн чадвартай холбоотой. Санхүүгийн хүндрэл, эрүүл мэндийн байгууллага хүртэлх зай болон тээврийн хэрэгсэл дутагдалтай зэргээр олон шалтгаан бий” гэлээ.
Гэвч өнөөгийн нийгмийн дүр зургийг харвал хүн ам зүй, газар зүйн байршлаар асар их ялгаатай байгаа нь тэгш бус, хүртээмж муу байгааг илтгэж байгаа учраас Чингэлтэй дүүргийн XIX хороо орчимд аль ч талаасаа иргэд ирж үйлчлүүлж болох байршлыг сонгон үйл ажиллагаа эхлэхээр шийдсэн. Ялангуяа гэр хороололд оношлогоо, шинжилгээ хийх, нарийн мэргэжлийн эмчийн тусламж үйлчилгээ авахад хэт орхигдсон нь үнэн. Бид эрүүл мэндийн бүх тусламж, үйлчилгээг гэр хорооллын иргэдэд хүргэх боломжтой гэж үзсэн.
“UC” эмнэлэг эргэн тойрныхоо 166 мянган иргэнд хүрч үйлчилнэ гэж тооцжээ. Дээр нь бүртгэлгүй, шилжин суурьшиж байгаа нь цөөн биш. Зуслангийн бүс учраас зун ачаалал улам нэмэгдэх зэргээр тооцоод байвал тоо хол давна. Эдгээр хүн амын 47.245 мянган хүн ядуу амьдарч байна. Мөн нийт хүн амын 15 хувь нь ядууралд өртөхөд ойрхон эмзэг байдалтай гэсэн ДЭМБ-ын судалгаанаас харахад тус бүсийн зорилтот хүн амын 24.953 хүн нь эмзэг байдалтай гэж хэлж болно. Эндээс харахад эдгээр 100 гаруй мянган иргэн хотын түгжрэлийн томоохон уулзваруудыг давж төв рүү ороход хүндрэлтэй. Дээр нь төлбөр төлөөд эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах боломж хомс байдгаас шалтгаалж эмнэлгийн анхан шатны тусламж ч авч чадахгүйд хүрч байна. Хэдийгээр өрхийн эрүүл мэндийн төв байгаа ч цээжний зураг авахгүй, эход харахгүй, лабораторийн шинжилгээ хийхгүй, гараа зүсээд ирлээ гэхэд оёхгүй. Мөн нүд, чих, мэс заслаас эхлээд нарийн мэргэжлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх боломжгүй. Ийнхүү төрийн хүрч үйлчилж чадахгүй байгаа энэ орон зайг “UC” эмнэлэг нөхөхийг зорьжээ. Өөрөөр хэлбэл, хүүхэд нь өвдсөн, гар хөлөө зүссэн, хугалсан гээд цаг алдалгүй тусламж үйлчилгээ авах шаардлагатай хүмүүс 10-20 км-ийн цаанаас ГССҮТ, төвийн эмнэлгүүд рүү явахад хүндрэлтэй. Түгжрэлд цаг хугацаа алдах, эрсдэлд орох аюултай. Тиймээс л гэрт нь ойр 20 минутын дотор эмнэлгийн анхан шатны бүхий л үйлчилгээг үзүүлэх ач холбогдолтойг “UC” эмнэлгийн загвараас харж болно.
ИРГЭДЭД САНХҮҮГИЙН ДАРАМТГҮЙ ҮЙЛЧЛЭХ ШИЙДЭЛ “ЭМД”
Хотын төвөөс зайдуу гэр хороололд дунд эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээний нөхцөл байдал, эрэлт хэрэгцээ ямар байгаа буюу яг л эрүүл мэндийн салбарын цогц асуудлын гогцоог тэндээс харж болохоор. Гэр хорооллын иргэдийн гэрт ойр, санхүүгийн дарамтгүй үйлчилгээг хэрхэн хүргэх вэ гэдэг асуудлыг цогцоор нь шийдэх, тогтолцоогоор нь олж харах боломжтой талаар М.Баттүвшин захирал “Манайхаар үйлчлүүлэх эрэлт хэрэгцээ их байгаа. Наймдугаар сард нээлтийн урамшуулал зарлаад 14 хоног төлбөргүй үйлчлэхэд өдөрт 100-120 хүн ирсэн. Тэгээд бага зэрэг төлбөр авч эхлэхэд үйлчлүүлэгчдийн тоо эрс буурсан. Уг нь манай эмнэлгийн төлбөр бусад хувийн эмнэлгүүдээс 3-4 дахин хямд байгаа шүү дээ. Гэтэл төлбөртэй үйлчилж болдоггүй, төлбөргүй үйлчилж болохгүй сонин байдал үүссэн. Тиймээс он дуустал төлбөргүй үйлчилж байна.
Иргэдэд санхүүгийн дарамтгүй буюу мөнгө авахгүй үйлчлэх бидний гаргасан шийдэл, барьж буй бодлого бол эрүүл мэндийн даатгал гэж харж байгаа. Нэгэнт даатгал төлсөн бол нэмэлт төлбөр авахгүйгээр эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах хэрэгцээ Монголын бүхий л иргэдэд бий. Эхо, рентгенд харуулах, цусны шинжилгээ зэргээр энгийн шинжилгээ өгөхийн тулд яагаад заавал хотын төв рүү түгжирч очиж бүтэн өдөр дугаарлах ёстой юм. Даатгалын төлбөрөөс давсан үйлчилгээ гэж байхгүй. Энэ бол гажуудал. Эрүүл мэндийн суурь тусламж үзүүлэхэд даатгалын тариф хангалттай. Нэмж мөнгө авах шаардлагагүй” гэв. Гэхдээ тус эмнэлгийнхэн даатгалаар үйлчлэх боломжгүй байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл, магадлан итгэмжлэлээ авсны дараа эрүүл мэндийн даатгалын сонгон шалгаруулалтад орох ёстой аж. Хоёр ч удаа магадлан итгэмжлэлд ороод татгалзсан хариу сонссон талаараа “Бид бодлогын баримт бичгүүд дээр байдаг гоё гоё зорилтуудыг хийчихсэн л дээ. Гэтэл даатгалтай гэрээ хийхийн тулд 6-7 даваа давдаг. Тусгай зөвшөөрөл, магадлан итгэмжлэл, даатгалын сонгон шалгаруулалтыг тус бүр хоёр үе шаттай болгочихсон. Тухайлбал, магадлан итгэмжлэлд хоёр удаа орсон ч ЭМЯ-ны Магадлан итгэмжлэлийн үндэсний зөвлөлийн гишүүд татгалзсан л даа. Эрүүл мэндийн байгууллагыг магадлан итгэмжлэхэд заавал хоёроос доошгүй жил үйл ажиллагаа явуулсан байх ёстой гэсэн журам байдаг. Гэхдээ тус журмын нийтлэг үндэслэлийн 1.5-д салбарын тэргүүлэх чиглэлд багтсан хэрэгцээ нь хангагдаагүй тусламж үйлчилгээг хугацаанаас нь өмнө магадлан итгэмжилж болно гэж заасан байдаг. Гэтэл салбарын тэргүүлэх чиглэл, гэр хорооллын иргэдийн эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах хэрэгцээ хангагдсан эсэхийг харвал энэ нөхцөл байдал хэнд ч ойлгомжтой. Хэрэв гэр хорооллын иргэдийн нөхцөл байдлыг харвал заавал хоёр жил гээд гэдийгээд суухгүй л байх. Иймэрхүү л нөхцөл байдалтай байна. Яваандаа хүмүүс ойлгох байх. Улсын хэмжээнд чих хамар хоолойн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг 70-80 нарийн мэргэжлийн эмч байдгийн 60 хувь нь Улаанбаатарт, тэр дундаа бага тойрогт бий. Гэвч яг үйлчилгээ хүсээд байгаа чих, хамар хоолой нь гэр хороололд, энд байгаа” хэмээн хошигнолоо.
Эхо, рентгенд харуулах, цусны шинжилгээ зэргээр энгийн шинжилгээ өгөхийн тулд яагаад заавал хотын төв рүү түгжирч очиж бүтэн өдөр дугаарлах ёстой юм. Даатгалын төлбөрөөс давсан үйлчилгээ гэж байхгүй. Энэ бол гажуудал. Эрүүл мэндийн суурь тусламж үзүүлэхэд даатгалын тариф хангалттай. Нэмж мөнгө авах шаардлагагүй
“UC” эмнэлэг эрүүл мэндийн нарийн мэргэжлийн үйлчилгээ үзүүлж байна. Онцолж хэлбэл, нүдний бүх төрлийн бүрэн үзлэг хийж угийн зургийг дурандаж хэвлэнэ. Мөн нүдээ үзүүлчихээд хотын төв рүү явж шил хийлгэх ажлыг хөнгөвчилж нүдний шилийг тэр дор нь “үйлдвэрлэж” өгдөг аж. Хэвтрийн дэглэмтэй хүмүүс дээр нүдний микроскопоо зөөврөөр авч очиж үздэг. Гэр хорооллын хүмүүст үйлчлэх ажлыг дэмжиж “Орбис” олон улсын байгууллага хагас тэрбумын нүдний багаж төхөөрөмж хандивлаж, хоёр ч эмчийг цалинжуулдаг байна. 24 цагийн эмийн сан, яаралтай тусламжтай. Энэ мэтээр хамгийн сүүлийн үеийн 2024 оны тоног төхөөрөмж, нарийн мэргэжлийн эмч нар гэр хорооллын бүсэд “гэрэл асаах”-аар нэгэн цул болон ажиллаж байна.
НҮБ-ын гишүүн орнууд 2018 онд Астанагийн тунхаглалыг баталсан. Энэхүү тунхаглалаар Бүх нийтийн эрүүл мэндийн хамралтад хүрэх тулгын чулуу нь эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ болохыг санал нэгтэйгээр баталгаажуулсан байдаг. Бүх нийтийн эрүүл мэндийн хамралт гэдэг нь хүн бүр чанартай эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хэрэгцээтэй үедээ, хаана амьдарч байгаагаас үл хамааран санхүүгийн хүндрэлгүйгээр авах боломжтой байхыг хэлнэ. Мөн Алсын хараа – 2050, Эрүүл мэндийн тухай хууль, төрөөс эрүүл мэндийн талаар баримтлах бодлого, Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль гээд эдгээр бүх бодлогын бичиг баримтуудад иргэдэд хүргэж байгаа эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээг хүн амын нягтрал, газар зүйн байршил, хүн ам зүйн бүтэц, өвчлөл, шилжилт хөдөлгөөн, хүн амын эрүүл мэндийн, тусламж, үйлчилгээний эрэлт хэрэгцээтэй уялдуулан зохион байгуулах, төр, хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн байгууллагуудын түншлэлийн хүрээнд ачааллыг тэнцүүлж хүн амд чанартай, аюулгүй, тэгш хүртээмжтэй “Үйлчлүүлэгч төвтэй” тусламж, үйлчилгээг санхүүгийн дарамтгүй үзүүлэх чадвар бүхий эмнэлэг, эрүүл мэндийн байгууллагыг дэмжинэ гэж заасан байдаг. “20 минут хот” концепц, тэгш байдал, хүртээмжийг сайжруулах, төвлөрөлийг сааруулах зорилт, тогтвортой хөгжлийн зорилтод хэнийг ч орхигдуулахгүй байхаар тусгасан. Энэ бүхэнд бидний зорилт яв цав нийцэж байгаа гэдгийг М.Баттүвшин захирал хэлсэн юм.
.avif)
